નાગ પંચમી વ્રત કથા (Nag Panchami Vrata) Gujarati
આ કાશમાં વિહરતા ગરુડ, ધરતી પર સરકતી જીવસૃષ્ટિ સાપ કે નાગને પૂજવાની ભારતીય પરંપરા છે. શ્રાવણ વદ પાંચમના પવિત્ર દિને દેશ અને ગુજરાતમાં ઘેર-ઘેર શ્રદ્ધાપૂર્વક- ભાવથી નાગપંચમી ઉજવવામાં આવે છે. આ દિવસે ખાસ કરીને ઘરનાં પુરુષવર્ગ ઘરની પૂર્વાભિમુખ દિવાલ પર નાગ દેવતાની લાલ કંકુ કે કાળારંગથી આકૃતિ ચીતરવામાં આવે છે. એ પછી રૂની દિવેટનાં હાર બનાવીને પ્રતિકૃતિ પર બન્ને છેડે ચોંટાડવામાં આવે છે, જે નાગલા કહેવાય છે. ત્યારબાદ કંકુ-ચોખા ચઢાવીને નાગદેવતાની આરતી કરી પૂજન કરાય છે. શ્રીફળ પણ વધેરાય છે. પુરુષો બાજરીનાં લોટની ઘી-ગોળની કુલેરની લાડુડી બનાવી ફરાળ કરે છે, તથા તેનો પ્રસાદ વહેચાય છે.
પૂજન કરનારી ઘરની વ્યક્તિ કુલેરનાં લાડુ તથા કાકડી આરોગીનો ફરાળ કરે છે. મહારાષ્ટ્રનાં બ-તલ શિરોલે ગામમાં નાગ પંચમીએ જીવતા નાગનું સરઘસ કાઢે છે, તો કેટલાક સ્થળોએ કુટુંમ્બનો સ્ત્રી વર્ગ પણ ટાઢું જમી, કુલેર ખાઈને ‘નાગપંચમી’નું વ્રત રાખે છે. લોકો નાગને પિતૃ-સમાન માની તેનું પૂજન કરે છે. જેથી પોતાનાં પરિવારનાં સભ્યોને જીવજંતુ કે સરિસૃપ વર્ગનું કોઈ પ્રાણી કરડે નહીં, તેમનાંથી સૌને રક્ષણ મળે. આજનાં પર્વે નાગનાં દર્શન પવિત્ર મનાયા છે. દેશમાં ખેતી કરનારો વર્ગ નાગપૂજા કરી, તેમનાં પાકને તેનાથી રક્ષણ મળે તેવી કામના કરે છે.
નાગ પંચમી વ્રત કથા (Nag Panchami Vrata Gujarati)
પ્રાચીન સમયમાં એક શેઠજીને સાત પુત્રો હતા. સાત પરિણીત હતા. સૌથી નાના પુત્રની પત્ની બુદ્ધિશાળી અને ઉમદા પાત્રની સારી વર્તણૂક ધરાવતી હતી, પરંતુ તેનો ભાઈ ન હતો.
એક દિવસ જ્યારે મોટી પુત્રવધૂએ તમામ વહુઓને ઘરે લઇ જવા માટે પીળી માટી લાવવા માટે સાથે જવાનું કહ્યું, ત્યારે તેઓએ તમામ ધાલિયા અને ખાખરા સાથે માટી ખોદવાનું શરૂ કર્યું. પછી ત્યાં એક સાપ નીકળ્યો, જેને મોટી વહુએ ખંજવાળથી મારવાનું શરૂ કર્યું. આ જોઈને નાની વહુએ તેને રોક્યો અને કહ્યું- ‘તેને મારશો નહીં? આ ગરીબ માણસ નિર્દોષ છે.
આ સાંભળીને મોટી વહુએ તેને માર્યો નહીં, પછી સાપ એક બાજુ બેસી ગયો. પછી નાની પુત્રવધૂએ તેને કહ્યું-‘અમે હવે પાછા આવીએ છીએ, તમે અહીંથી જશો નહીં. આમ કહીને, તે દરેકની સાથે માટી લઈને ઘરે ગઈ અને ત્યાં કામમાં અટવાઈ ગઈ, તેણે સાપને આપેલું વચન ભૂલી ગઈ.
જ્યારે તેણીને બીજા દિવસે તે વસ્તુ યાદ આવી ત્યારે તે દરેક સાથે ત્યાં પહોંચી અને સાપને તે જગ્યાએ બેઠેલો જોઈને કહ્યું – નમસ્કાર, સાપ ભાઈ! સાપે કહ્યું- ‘તમે કહ્યું ભાઈ, એટલા માટે હું તમને છોડી દઉં છું, નહીં તો હું તમને જૂઠું બોલવા માટે કરડ્યો હોત. તેણીએ કહ્યું – ભાઈ, મેં એક ભૂલ કરી છે, હું તેની માફી માંગુ છું, ત્યારે સાપે કહ્યું – સારું, તમે આજથી મારી બહેન બની ગયા છો અને હું તમારો ભાઈ બની ગયો છું. તમને જે જોઈએ તે પૂછો. તેણીએ કહ્યું – ભાઈ! મારી પાસે કોઈ નથી, તે સારું છે કે તમે મારા ભાઈ બન્યા.
થોડા દિવસો પછી, સાપ માનવના રૂપમાં તેના ઘરે આવ્યો અને કહ્યું, ‘મારી બહેનને મોકલો.’ બધાએ કહ્યું કે ‘તેનો કોઈ ભાઈ નથી, તેથી તેણે કહ્યું – હું દૂરના સંબંધમાં તેનો ભાઈ છું, બાળપણમાં બહાર ગયો હતો. તેને મનાવવા પર ઘરના લોકોએ તેની સાથે ચોટી મોકલી. તેણે રસ્તામાં કહ્યું કે ‘હું ત્યાં સાપ છું, તેથી ડરશો નહીં અને જ્યાં ચાલવામાં મુશ્કેલી છે ત્યાં મારી પૂંછડી પકડો. તેણીએ કહ્યું તેમ કર્યું અને આમ તે તેના ઘરે પહોંચી. ત્યાંની સંપત્તિ અને opશ્વર્ય જોઈને તે આશ્ચર્યચકિત થઈ ગઈ.
એક દિવસ સાપની માતાએ તેને કહ્યું- ‘હું એક કામ માટે બહાર જાઉં છું, તમારે તમારા ભાઈને ઠંડુ દૂધ આપવું જોઈએ. તેણે આની નોંધ લીધી નહીં અને તેને ગરમ દૂધ આપ્યું, જેમાં તેનો ચહેરો ખરાબ રીતે બળી ગયો હતો. આ જોઈને સાપની માતા ખૂબ ગુસ્સે થઈ ગઈ. પરંતુ સાપના ખુલાસા પર તે શાંત થઈ ગઈ. ત્યારે સાપે કહ્યું કે બહેનને હવે તેના ઘરે મોકલવી જોઈએ. પછી સાપ અને તેના પિતાએ તેને ઘણું સોનું, ચાંદી, ઝવેરાત, કપડાં અને ઘરેણાં વગેરે આપ્યા અને તેને તેના ઘરે લાવ્યા.
આટલી સંપત્તિ જોઈ મોટા પુત્રવધૂએ ઈર્ષ્યા સાથે કહ્યું-ભાઈ ખૂબ સમૃદ્ધ છે, તમારે તેની પાસેથી વધુ પૈસા લાવવા જોઈએ. જ્યારે સર્પે આ શબ્દ સાંભળ્યો, ત્યારે તેણે સોનાની બધી વસ્તુઓ લાવી અને આપી. આ જોઈને મોટી પુત્રવધૂએ કહ્યું- ‘તેમને સાફ કરવાની સાવરણી પણ સોનાની હોવી જોઈએ’. પછી સાપ પણ સોના સાથે સાવરણી લાવ્યો.
સાપે નાની વહુને હીરા અને રત્નોનો અદ્ભુત હાર આપ્યો હતો. તે દેશની રાણીએ પણ તેના વખાણ સાંભળ્યા અને તેણે રાજાને કહ્યું કે શેઠની નાની વહુનો હાર અહીં આવવો જોઈએ. રાજાએ મંત્રીને આદેશ આપ્યો કે તે તેમની પાસેથી હાર લઈને તરત હાજર રહે, મંત્રી શેઠજી પાસે ગયા અને કહ્યું કે ‘મહારાણીજી નાની વહુનો હાર પહેરશે, તે તેની પાસેથી લઈ લે અને મને આપી દે. ‘. ભયને કારણે શેઠજીએ નાની વહુ પાસેથી ગળાનો હાર માંગ્યો અને આપ્યો.
નાની પુત્રવધૂને આ બાબત ખૂબ જ ખરાબ લાગી, તેણીને તેના સાપ ભાઈની યાદ આવી અને આવતાં પ્રાર્થના કરી-ભાઈ! રાણીએ ગળાનો હાર છીનવી લીધો છે, એવું કંઈક કરો કે જ્યારે હાર તેના ગળામાં હોય ત્યારે તે સાપ બની જાય છે અને જ્યારે તે મને પાછો આપે છે, ત્યારે તે હીરા અને રત્નોની બને છે. સાપે બરાબર કર્યું. રાણીએ ગળાનો હાર પહેરાવતાં જ તે સાપ બની ગઈ. આ જોઈને રાણી રડી પડી અને રડવા લાગી.
આ જોઈને રાજાએ શેઠને સમાચાર મોકલ્યા કે નાની વહુને તાત્કાલિક મોકલો. શેઠજી ડરી ગયા કે રાજાને શું ખબર નહિ હોય? તે પોતે નાની વહુ સાથે દેખાયો. રાજાએ નાની વહુને પૂછ્યું-તમે કેવો જાદુ કર્યો છે, હું તમને સજા કરીશ. નાની વહુએ કહ્યું-રાજન! મારા અહંકારને માફ કરો, આ હાર એવો છે કે મારા ગળામાં હીરા અને રત્નો છે અને બીજાના ગળામાં સાપ બની ગયો છે. આ સાંભળીને રાજાએ તે સાપ બનાવ્યો અને તેને ગળાનો હાર આપ્યો અને કહ્યું – તેને પહેરીને હવે બતાવો. જલદી નાની વહુએ તેને પહેર્યો, તે હીરા અને રત્નોની બની ગઈ.
આ જોઈને રાજાને તેની વાતની ખાતરી થઈ અને તે રાજી થયો અને તેને ઈનામ તરીકે ઘણા સિક્કા આપ્યા. નાની તે તેના ગળાનો હાર અને આ સાથે ઘરે પાછી આવી. તેની સંપત્તિ જોઈને, મોટી પુત્રવધૂએ ઈર્ષ્યાથી તેના પતિને શીખવ્યું કે નાની પુત્રવધૂ પાસે ક્યાંકથી પૈસા છે. આ સાંભળીને, તેના પતિએ તેની પત્નીને બોલાવી અને કહ્યું- મને કહો કે તમને આ પૈસા કોણ આપે છે? પછી તેને સાપ યાદ આવવા લાગ્યો.
પછી તે જ સમયે સાપ દેખાયો અને કહ્યું – જો મારો ધર્મ મારી બહેનના વર્તન પર શંકા કરે તો હું તેને ખાઈશ. આ સાંભળીને નાની પુત્રવધૂનો પતિ ખૂબ જ પ્રસન્ન થયો અને તેણે સર્પ દેવને ખૂબ જ આતિથ્ય આપ્યું. તે દિવસથી નાગપંચમીનો તહેવાર ઉજવાય છે અને મહિલાઓ સાપને ભાઈ તરીકે પૂજે છે.
નાગ પંચમી પૂજા પદ્ધતિ – Nag Panchami Pooja Vidhi
નાગ પંચમીની ઉપાસનાના નિયમો દરેક માટે અલગ અલગ છે, અનેક પ્રકારની માન્યતાઓ છે. એક પ્રકારની નાગ પંચમી પૂજા વિધિ અહીં આપવામાં આવી છે.
- સૌથી પહેલા સવારે સૂર્યોદય પહેલા ઉઠવું અને સ્નાન કરવું. સ્વચ્છ કપડાં પહેરવામાં આવે છે.
- દરેક વ્યક્તિના ભોજનમાં અલગ અલગ નિયમો હોય છે, અને તે મુજબ ભોગ ચાવવામાં આવે છે.
- દાળ બાટી ઘણા ઘરોમાં બને છે. ખીર પુરી અહીં ઘણા લોકો માટે બનાવવામાં આવે છે. અહીં ચોખા બનાવવાનું ઘણા લોકો માટે ખોટું માનવામાં આવે છે.
- ઘણા પરિવારો આ દિવસે ચૂલો પ્રગટાવતા નથી, તેથી તેમના ઘરમાં વાસી ખાવાનો નિયમ છે. આ રીતે દરેક વ્યક્તિ પોતપોતાની રીતે ભોગ તૈયાર કરે છે.
- આ પછી, પૂજા માટે ઘરની દિવાલ પર ઓચર, જે એક ખાસ પથ્થર છે, લગાવીને આ ભાગને શુદ્ધ કરવામાં આવે છે. આ દિવાલ ઘણા લોકોના ઘરનું પ્રવેશદ્વાર છે અને ઘણા લોકોના રસોડાની દીવાલ છે. આ નાના ભાગ પર કોલસા અને ઘીના બનેલા કાજલ જેવા કોટિંગ સાથે ચોરસ બોક્સ બનાવવામાં આવે છે. આ ખાનાની અંદર નાના સાપ બનાવવામાં આવે છે. આવી આકૃતિ બનાવીને તેની પૂજા કરવામાં આવે છે.
- ઘણા પરિવારોમાં, આ સાપનો આકાર કાગળ પર બનાવવામાં આવે છે.
- ઘણા પરિવારો ઘરના પ્રવેશદ્વાર પર ચંદનથી સાપનો આકાર બનાવે છે અને તેની પૂજા કરે છે.
- આ પૂજા પછી, સાપ મોહકોને ઘરોમાં લાવવામાં આવે છે, જેમના ટોકનમાં સાપ હોય છે, જેમાં દાંત નથી હોતા અને તેમનું ઝેર દૂર થાય છે. તેમની પૂજા કરવામાં આવે છે. તેમને અક્ષત, ફૂલ, કુમકુમ અર્પણ કરીને દૂધ અને ખોરાક આપવામાં આવે છે.
- આ દિવસે સાપને દૂધ સાથે ખવડાવવાનો રિવાજ છે. સાપ મોહકોને પણ દાન આપવામાં આવે છે.
- ઘણા લોકો આ દિવસે સાપને મોહકતાના બંધનમાંથી મુક્ત કરે છે.
- આ દિવસે બંબી પણ જોવા મળે છે. બામ્બી સાપ માટે રહેવાની જગ્યા છે. જે માટીની બનેલી છે, તેમાં નાના છિદ્રો છે. તે એક ટેકરા જેવો દેખાય છે.
નાગ પંચમી વ્રત કથા | Nag Panchami Vrat Katha PDF download using the link given below.
