गणेश पूजन विधि और मंत्र (Ganesh Pooja Vidhi & Mantra) के जरिये श्री गणेश चतुर्थी पर भगवान गणेश जी की पूजा करना बहुत आसान है। इस विधि में वेद मंत्रों का उच्चारण किया जाता है। यदि आप वेद मंत्र नहीं जानते हैं, तो आप नाम-मंत्रों के जरिए भी गणेश जी की पूजा कर सकते हैं।
गणेश पूजन विधि – Ganesh Pooja Vidhi
पहले स्नान करके सभी आवश्यक सामग्री अपने पास रखें। फिर पूर्व दिशा की ओर मुँह करके आसन पर बैठें और तीन बार निम्न मंत्र बोलकर आचमन करें।
गणेश पूजन विधि और मंत्र – Ganesh (Ganpati) Pooja Vidhi & Mantra
आचमन के बाद हाथ में जल लेकर ॐ ऋषिकेशाय नम: बोलते हुए अपने हाथ धो लें।
हाथ धोने के बाद पवित्री धारण करें। फिर बाएँ हाथ में जल लेकर दाहिने हाथ से अपने ऊपर और पूजा सामग्री पर जल छिड़कें।
ॐ पुण्डरीकाक्ष पुनातु, ॐ पुण्डरीकाक्ष पुनातु, ॐ पुण्डरीकाक्ष पुनातु बोलकर गणेश जी और अम्बिका (सुपारी में मौली लपेटकर) को स्थापित करें। निम्न मंत्र बोलकर उनका आवाहन करें।
ॐ गणेशाम्बिकाभ्यां नम:!!
अब, अपनी कामना विशेष का नाम लेकर संकल्प लें। दाहिने हाथ में जल, सुपारी, सिक्का, फूल और चावल लेकर जिस उद्देश्य से पूजा कर रहे हैं, उसका मन में उच्चारण करते हुए थाली या गणेश जी के सामने रख दें।
अब हाथ में चावल लेकर गणेश जी और अम्बिका का ध्यान करें।
ॐ भूर्भुवःस्वः सिद्धिबुद्धिसहिताय गणपतये नम:,
गणपतिमावाहयामि, स्थापयामि, पूजयामि च!
ॐ भूर्भुवःस्वः गौर्ये नम:, गौरीमावाहयामि, स्थापित यामि, पूजयामि च!
इसके बाद आसन के लिए चावल चढ़ाएं,
ॐ गणेश-अम्बिके नम: आसनार्थे अक्षतान समर्पयामि!
फिर स्नान के लिए जल चढ़ाएं,
ॐ गणेशाम्बिकाभ्यां नम: स्नानार्थ जलं समर्पयामि!
अब दूध चढ़ाएं,
ॐ भूर्भुवःस्वः गणेशाम्बिकाभ्यां नम:, पय: स्नानं समर्पयामि!
अब दही चढ़ाएं,
ॐ भूर्भुवःस्वः गणेशाम्बिकाभ्यां नम:, दधिस्नानं समर्पयामि!
अब घी चढ़ाएं,
ॐ भूर्भुवःस्वः गणेशाम्बिकाभ्यां नम:, घृतस्नानं समर्पयामि!
अब शहद चढ़ाएं,
ॐ भूर्भुवःस्वः गणेशाम्बिकाभ्यां नम:, मधुस्नानं समर्पयामि!
अब शक्कर चढ़ाएं,
ॐ भूर्भुवःस्वः गणेशाम्बिकाभ्यां नम:, शर्करास्नानं समर्पयामि!
फिर पंचामृत चढ़ाएं (दूध, दही, शहद, शक्कर एवं घी को मिलाकर),
ॐ भूर्भुवःस्वः गणेशाम्बिकाभ्यां नम:, पंचामृतस्नानं समर्पयामि!
इसके बाद चंदन घोलकर चढ़ाएं,
ॐ भूर्भुवःस्वः गणेशाम्बिकाभ्यां नम:, गंधोदकस्नानं समर्पयामि!
अब शुद्ध जल डालकर शुद्ध करें,
ॐ भूर्भुवःस्वः गणेशाम्बिकाभ्यां नम:, शुध्दोदकस्नानं समर्पयामि!
इसके बाद गणेश जी को आसन पर विराजमान करें।
अब वस्त्र चढ़ाएं,
ॐ भूर्भुवःस्वः गणेशाम्बिकाभ्यां नम:, वस्त्रं समर्पयामि!
अब आचमनी जल छोड़ें।
इसके बाद उपवस्त्र (मौली) चढ़ाएं,
ॐ भूर्भुवःस्वः गणेशाम्बिकाभ्यां नम:, उपवस्त्रं समर्पयामि!
फिर आचमनी जल छोड़ें,
इसके बाद गणेश जी को यज्ञोपवित (जनेऊ) चढ़ाएं!
ॐ भूर्भुवःस्वः गणेशाभ्यां नम: यज्ञोपवितं समर्पयामि!
फिर आचमनी जल छोड़ें।
अब चन्दन लगाएं,
ॐ भूर्भुवःस्वः गणेशाम्बिकाभ्यां नम:, चंदनानुलेपनं समर्पयामि!
अब चावल चढ़ाएं,
ॐ भूर्भुवःस्वः गणेशाम्बिकाभ्यां नम:, अक्षतान समर्पयामि!
अब फूल-फूलमाला चढ़ाएं,
ॐ भूर्भुवःस्वः गणेशाम्बिकाभ्यां नम:, पुष्पमालां समर्पयामि!
अब दूर्वा चढ़ाएं,
ॐ भूर्भुवःस्वः गणेशाम्बिकाभ्यां नम:, दुर्वाकरान समर्पयामि!
अब सिन्दूर चढ़ाएं!
ॐ भूर्भुवःस्वः गणेशाम्बिकाभ्यां नम:, सिन्दूरं समर्पयामि!
अब अबीर, गुलाल, हल्दी आदि चढ़ाएं,
ॐ भूर्भुवःस्वः गणेशाम्बिकाभ्यां नम:, नानापरिमलद्रव्याणि समर्पयामि!
अब सुगंधित (इत्र) चढ़ाएं,
ॐ भूर्भुवःस्वः गणेशाम्बिकाभ्यां नम:, सुंगधिद्रव्यं समर्पयामि!
अब धूप-दीप दिखाएं,
ॐ भूर्भुवःस्वः गणेशाम्बिकाभ्यां नम:, धूप-दीपं दर्शयामि!
अब ऋषि केशाय नम: बोलकर हाथ धोकर नैवेद्य लगाएं।
ॐ प्राणाय स्वाहा! ॐ अपानाय स्वाहा! ॐ समानाय स्वाहा!
ॐ भूर्भुवःस्वः गणेशाम्बिकाभ्यां नम:, नैवेद्यं निवेदयामि!
अब ऋतुफल चढ़ाएं,
ॐ भूर्भुवःस्वः गणेशाम्बिकाभ्यां नम:, ऋतुफलानि समर्पयामि!
इसके बाद लौंग-इलायची, सुपारी अर्पित करें।
अब दक्षिणा चढ़ाकर भगवान गणेश जी की आरती करें।
अब परिक्रमा करें! फिर भगवान गणेश-अम्बिका से प्रार्थना करें!
अब दाहिने हाथ में जल लेकर पृथ्वी पर छोड़ दें।
यह बोलकर अन्य पूज्य गणेशाम्बिके प्रीयेताम न मम!
इस प्रकार श्री गणेश जी की पूजा कर अपने संपूर्ण मनोरथ पूर्ण करें।
आप नीचे दिए गए लिंक का उपयोग करके गणेश पूजन मंत्र की PDF डाउनलोड कर सकते हैं।