Krishna Sahasranamam (कृष्ण सहस्रनाम स्तोत्रम्) - Summary
“कृष्ण सहस्रनाम” एक पवित्र हिन्दू ग्रंथ है जिसमें भगवान श्रीकृष्ण के हजार नामों या गुणों की सूची होती है, जिन्हें उनकी महिमा को व्यक्त करने के रूप में जाना जाता है। भगवान कृष्ण हिन्दू धर्म में मुख्य देवता माने जाते हैं और महाभारत, जो कि भारतीय महाकाव्य है, में एक महत्वपूर्ण चरित्र हैं। “सहस्रनाम” शब्द का अर्थ होता है “हजार नाम”।
कृष्ण सहस्रनाम का उत्पत्ति महाभारत के अनुशासन पर्व में हुआ है। इसमें भगवान श्रीकृष्ण के विभिन्न गुण और महत्वपूर्ण आवश्यकताओं की सूची होती है, जिससे उनका मान, भक्ति और पूजा किया जाता है। कृष्ण सहस्रनाम ग्रंथ का पाठ कृष्ण भक्ति और हिन्दू धर्म के प्रति श्रद्धालुओं के बीच प्रसिद्ध है और यह ग्रंथ कृष्ण के दिव्य गुणों की महिमा का गुणगान करता है।
Krishna Sahasranamam in Hindi (श्री कृष्ण सहस्रनाम स्तोत्रम्)
ओं अस्य श्रीकृष्णसहस्रनामस्तोत्रमन्त्रस्य पराशर ऋषिः, अनुष्टुप् छन्दः, श्रीकृष्णः परमात्मा देवता,
श्रीकृष्णेति बीजम्, श्रीवल्लभेति शक्तिः, शार्ङ्गीति कीलकं, श्रीकृष्णप्रीत्यर्थे जपे विनियोगः ॥
न्यासः
पराशराय ऋषये नमः इति शिरसि,
अनुष्टुप् छन्दसे नमः इति मुखे,
गोपालकृष्णदेवतायै नमः इति हृदये,
श्रीकृष्णाय बीजाय नमः इति गुह्ये,
श्रीवल्लभाय शक्त्यै नमः इति पादयोः,
शार्ङ्गधराय कीलकाय नमः इति सर्वाङ्गे ॥
करन्यासः
श्रीकृष्ण इत्यारभ्य शूरवंशैकधीरित्यन्तानि अङ्गुष्ठाभ्यां नमः ।
शौरिरित्यारभ्य स्वभासोद्भासितव्रज इत्यन्तानि तर्जनीभ्यां नमः ।
कृतात्मविद्याविन्यास इत्यारभ्य प्रस्थानशकटारूढ इति मध्यमाभ्यां नमः,
बृन्दावनकृतालय इत्यारभ्य मधुराजनवीक्षित इत्यनामिकाभ्यां नमः,
रजकप्रतिघातक इत्यारभ्य द्वारकापुरकल्पन इति कनिष्ठिकाभ्यां नमः
द्वारकानिलय इत्यारभ्य पराशर इति करतलकरपृष्ठाभ्यां नमः,
एवं हृदयादिन्यासः ॥
ध्यानम् ।
केषाञ्चित्प्रेमपुंसां विगलितमनसां बाललीलाविलासं
केषां गोपाललीलाङ्कितरसिकतनुर्वेणुवाद्येन देवम् ।
केषां वामासमाजे जनितमनसिजो दैत्यदर्पापहैवं
ज्ञात्वा भिन्नाभिलाषं स जयति जगतामीश्वरस्तादृशोऽभूत् ॥ १ ॥
क्षीराब्धौ कृतसंस्तवस्सुरगणैर्ब्रह्मादिभिः पण्डितैः
प्रोद्भूतो वसुदेवसद्मनि मुदा चिक्रीड यो गोकुले ।
कंसध्वंसकृते जगाम मधुरां सारामसद्वारकां
गोपालोऽखिलगोपिकाजनसखः पायादपायात् स नः ॥ २ ॥
फुल्लेन्दीवरकान्तिमिन्दुवदनं बर्हावतंसप्रियं
श्रीवत्साङ्कमुदारकौस्तुभधरं पीताम्बरं सुन्दरम् ।
गोपीनां नयनोत्पलार्चिततनुं गोगोपसङ्घावृतं
गोविन्दं कलवेणुवादनरतं दिव्याङ्गभूषं भजे ॥ ३ ॥
ओं ।
कृष्णः श्रीवल्लभः शार्ङ्गी विष्वक्सेनः स्वसिद्धिदः ।
क्षीरोदधामा व्यूहेशः शेषशायी जगन्मयः ॥ १ ॥
भक्तिगम्यस्त्रयीमूर्तिर्भारार्तवसुधास्तुतः ।
देवदेवो दयासिन्धुर्देवदेवशिखामणिः ॥ २ ॥
सुखभावस्सुखाधारो मुकुन्दो मुदिताशयः ।
अविक्रियः क्रियामूर्तिरध्यात्मस्वस्वरूपवान् ॥ ३ ॥
शिष्टाभिलक्ष्यो भूतात्मा धर्मत्राणार्थचेष्टितः ।
अन्तर्यामी कलारूपः कालावयवसाक्षिकः ॥ ४ ॥
वसुधायासहरणो नारदप्रेरणोन्मुखः ।
प्रभूष्णुर्नारदोद्गीतो लोकरक्षापरायणः ॥ ५ ॥
रौहिणेयकृतानन्दो योगज्ञाननियोजकः ।
महागुहान्तर्निक्षिप्तः पुराणवपुरात्मवान् ॥ ६ ॥
शूरवंशैकधीश्शौरिः कंसशङ्काविषादकृत् ।
वसुदेवोल्लसच्छक्तिर्देवक्यष्टमगर्भगः ॥ ७ ॥
वसुदेवसुतः श्रीमान्देवकीनन्दनो हरिः ।
आश्चर्यबालः श्रीवत्सलक्ष्मवक्षाश्चतुर्भुजः ॥ ८ ॥
स्वभावोत्कृष्टसद्भावः कृष्णाष्टम्यन्तसम्भवः ।
प्राजापत्यर्क्षसम्भूतो निशीथसमयोदितः ॥ ९ ॥
शङ्खचक्रगदापद्मपाणिः पद्मनिभेक्षणः ।
किरीटी कौस्तुभोरस्कः स्फुरन्मकरकुण्डलः ॥ १० ॥
पीतवासा घनश्यामः कुञ्चिताञ्चितकुन्तलः ।
सुव्यक्तव्यक्ताभरणः सूतिकागृहभूषणः ॥ ११ ॥
कारागारान्धकारघ्नः पितृप्राग्जन्मसूचकः ।
वसुदेवस्तुतः स्तोत्रं तापत्रयनिवारणः ॥ १२ ॥
निरवद्यः क्रियामूर्तिर्न्यायवाक्यनियोजकः ।
अदृष्टचेष्टः कूटस्थो धृतलौकिकविग्रहः ॥ १३ ॥
महर्षिमानसोल्लासो महीमङ्गलदायकः ।
सन्तोषितसुरव्रातः साधुचित्तप्रसादकः ॥ १४ ॥
जनकोपायनिर्देष्टा देवकीनयनोत्सवः ।
पितृपाणिपरिष्कारो मोहितागाररक्षकः ॥ १५ ॥
स्वशक्त्युद्धाटिताशेषकपाटः पितृवाहकः ।
शेषोरगफणाच्छत्रश्शेषोक्ताख्यासहस्रकः ॥ १६ ॥
यमुनापूरविध्वंसी स्वभासोद्भासितव्रजः ।
कृतात्मविद्याविन्यासो योगमायाग्रसम्भवः ॥ १७ ॥
दुर्गानिवेदितोद्भावो यशोदातल्पशायकः ।
नन्दगोपोत्सवस्फूर्तिर्व्रजानन्दकरोदयः ॥ १८ ॥
सुजातजातकर्म श्रीर्गोपीभद्रोक्तिनिर्वृतः ।
अलीकनिद्रोपगमः पूतनास्तनपीडनः ॥ १९ ॥
स्तन्यात्तपूतनाप्राणः पूतनाक्रोशकारकः ।
विन्यस्तरक्षागोधूलिर्यशोदाकरलालितः ॥ २० ॥
नन्दाघ्रातशिरोमध्यः पूतनासुगतिप्रदः ।
बालः पर्यङ्कनिद्रालुर्मुखार्पितपदाङ्गुलिः ॥ २१ ॥
अञ्जनस्निग्धनयनः पर्यायाङ्कुरितस्मितः ।
लीलाक्षस्तरलालोकश्शकटासुरभञ्जनः ॥ २२ ॥
द्विजोदितस्वस्त्ययनो मन्त्रपूतजलाप्लुतः ।
यशोदोत्सङ्गपर्यङ्को यशोदामुखवीक्षकः ॥ २३ ॥
यशोदास्तन्यमुदितस्तृणावर्तादिदुस्सहः ।
तृणावर्तासुरध्वंसी मातृविस्मयकारकः ॥ २४ ॥
प्रशस्तनामकरणो जानुचङ्क्रमणोत्सुकः ।
व्यालम्बिचूलिकारत्नो घोषगोपप्रहर्षणः ॥ २५ ॥
स्वमुखप्रतिबिम्बार्थी ग्रीवाव्याघ्रनखोज्ज्वलः ।
पङ्कानुलेपरुचिरो मांसलोरुकटीतटः ॥ २६ ॥
घृष्टजानुकरद्वन्द्वः प्रतिबिम्बानुकारकृत् ।
अव्यक्तवर्णवाग्वृत्तिः स्मितलक्ष्यरदोद्गमः ॥ २७ ॥
धात्रीकरसमालम्बी प्रस्खलच्चित्रचङ्क्रमः ।
अनुरूपवयस्याढ्यश्चारुकौमारचापलः ॥ २८ ॥
वत्सपुच्छसमाकृष्टो वत्सपुच्छविकर्षणः ।
विस्मारितान्यव्यापारो गोपगोपीमुदावहः ॥ २९ ॥
अकालवत्सनिर्मोक्ता व्रजव्याक्रोशसुस्मितः ।
नवनीतमहाचोरो दारकाहारदायकः ॥ ३० ॥
पीठोलूखलसोपानः क्षीरभाण्डविभेदनः ।
शिक्यभाण्डसमाकर्षी ध्वान्तागारप्रवेशकृत् ॥ ३१ ॥
भूषारत्नप्रकाशाढ्यो गोप्युपालम्भभर्त्सितः ।
परागधूसराकारो मृद्भक्षणकृतेक्षणः ॥ ३२ ॥
बालोक्तमृत्कथारम्भो मित्रान्तर्गूढविग्रहः ।
कृतसन्त्रासलोलाक्षो जननीप्रत्ययावहः ॥ ३३ ॥
मातृदृश्यात्तवदनो वक्त्रलक्ष्यचराचरः ।
यशोदालालितस्वात्मा स्वयं स्वाच्छन्द्यमोहनः ॥ ३४ ॥
सवित्रीस्नेहसंश्लिष्टः सवित्रीस्तनलोलुपः ।
नवनीतार्थनाप्रह्वो नवनीतमहाशनः ॥ ३५ ॥
मृषाकोपप्रकम्पोष्ठो गोष्ठाङ्गणविलोकनः ।
दधिमन्थघटीभेत्ता किङ्किणीक्वाणसूचितः ॥ ३६ ॥
हैयङ्गवीनरसिको मृषाश्रुश्चौर्यशङ्कितः ।
जननीश्रमविज्ञाता दामबन्धनियन्त्रितः ॥ ३७ ॥
दामाकल्पश्चलापाङ्गो गाढोलूखलबन्धनः ।
आकृष्टोलूखलोऽनन्तः कुबेरसुतशापवित् ॥ । ३८ ॥
नारदोक्तिपरामर्शी यमलार्जुनभञ्जनः ।
धनदात्मजसङ्घुष्टो नन्दमोचितबन्धनः ॥ ३९ ॥
बालकोद्गीतनिरतो बाहुक्षेपोदितप्रियः ।
आत्मज्ञो मित्रवशगो गोपीगीतगुणोदयः ॥ ४० ॥
प्रस्थानशकटारूढो बृन्दावनकृतालयः ।
गोवत्सपालनैकाग्रो नानाक्रीडापरिच्छदः ॥ ४१ ॥
क्षेपणीक्षेपणप्रीतो वेणुवाद्यविशारदः ।
वृषवत्सानुकरणो वृषध्वानविडम्बनः ॥ ४२ ॥
नियुद्धलीलासंहृष्टः कूजानुकृतकोकिलः ।
उपात्तहंसगमनस्सर्वजन्तुरुतानुकृत् ॥ ४३ ॥
भृङ्गानुकारी दध्यन्नचोरो वत्सपुरस्सरः ।
बली बकासुरग्राही बकतालुप्रदाहकः ॥ ४४ ॥
भीतगोपार्भकाहूतो बकचञ्चुविदारणः ।
बकासुरारिर्गोपालो बालो बालाद्भुतावहः ॥ ४५ ॥
बलभद्रसमाश्लिष्टः कृतक्रीडानिलायनः ।
क्रीडासेतुनिधानज्ञः प्लवङ्गोत्प्लवनोऽद्भुतः ॥ ४६ ॥
कन्दुकक्रीडनो लुप्तनन्दादिभववेदनः ।
सुमनोऽलङ्कृतशिराः स्वादुस्निग्धान्नशिक्यभृत् ॥ ४७ ॥
गुञ्जाप्रालम्बनच्छन्नः पिञ्छैरलकवेषकृत् ।
वन्याशनप्रियः शृङ्गरवाकारितवत्सकः ॥ ४८ ॥
मनोज्ञपल्लवोत्तंसपुष्पस्वेच्छात्तषट्पदः ।
मञ्जुशिञ्जितमञ्जीरचरणः करकङ्कणः ॥ ४९ ॥
अन्योन्यशासनः क्रीडापटुः परमकैतवः ।
प्रतिध्वानप्रमुदितः शाखाचतुरचङ्क्रमः ॥ ५० ॥
अघदानवसंहर्ता व्रजविघ्नविनाशनः ।
व्रजसञ्जीवनः श्रेयोनिधिर्दानवमुक्तिदः ॥ ५१ ॥
कालिन्दीपुलिनासीनस्सहभुक्तव्रजार्भकः ।
कक्षाजठरविन्यस्तवेणुर्वल्लवचेष्टितः ॥ ५२ ॥
भुजसन्ध्यन्तरन्यस्तशृङ्गवेत्रः शुचिस्मितः ।
वामपाणिस्थदध्यन्नकबलः कलभाषणः ॥ ५३ ॥
अङ्गुल्यन्तरविन्यस्तफलः परमपावनः ।
अदृश्यतर्णकान्वेषी वल्लवार्भकभीतिहा ॥ ५४ ॥
अदृष्टवत्सपव्रातो ब्रह्मविज्ञातवैभवः ।
गोवत्सवत्सपान्वेषी विराट्-पुरुषविग्रहः ॥ ५५ ॥
स्वसङ्कल्पानुरूपार्थो वत्सवत्सपरूपधृक् ।
यथावत्सक्रियारूपो यथास्थाननिवेशनः ॥ ५६ ॥
यथाव्रजार्भकाकारो गोगोपीस्तन्यपस्सुखी ।
चिराद्वलोहितो दान्तो ब्रह्मविज्ञातवैभवः ॥ ५७ ॥
विचित्रशक्तिर्व्यालीनसृष्टगोवत्सवत्सपः ।
ब्रह्मत्रपाकरो धातृस्तुतस्सर्वार्थसाधकः ॥ ५८ ॥
ब्रह्म ब्रह्ममयोऽव्यक्तस्तेजोरूपस्सुखात्मकः ।
निरुक्तं व्याकृतिर्व्यक्तो निरालम्बनभावनः ॥ ५९ ॥
प्रभविष्णुरतन्त्रीको देवपक्षार्थरूपधृक् ।
अकामस्सर्ववेदादिरणीयस्थूलरूपवान् ॥ ६० ॥
व्यापी व्याप्यः कृपाकर्ता विचित्राचारसम्मतः ।
छन्दोमयः प्रधानात्मा मूर्तामूर्तिद्वयाकृतिः ॥ ६१ ॥
अनेकमूर्तिरक्रोधः परः प्रकृतिरक्रमः ।
सकलावरणोपेतस्सर्वदेवो महेश्वरः ॥ ६२ ॥
महाप्रभावनः पूर्ववत्सवत्सपदर्शकः ।
कृष्णयादवगोपालो गोपालोकनहर्षितः ॥ ६३ ॥
स्मितेक्षाहर्षितब्रह्मा भक्तवत्सलवाक्प्रियः ।
ब्रह्मानन्दाश्रुधौताङ्घ्रिर्लीलावैचित्र्यकोविदः ॥ ६४ ॥
बलभद्रैकहृदयो नामाकारितगोकुलः ।
गोपालबालको भव्यो रज्जुयज्ञोपवीतवान् ॥ ६५ ॥
वृक्षच्छायाहताशान्तिर्गोपोत्सङ्गोपबर्हणः ।
गोपसंवाहितपदो गोपव्यजनवीजितः ॥ ६६।
गोपगानसुखोन्निद्रः श्रीदामार्जितसौहृदः ।
सुनन्दसुहृदेकात्मा सुबलप्राणरञ्जनः ॥ ६७ ॥
तालीवनकृतक्रीडो बलपातितधेनुकः ।
गोपीसौभाग्यसम्भाव्यो गोधूलिच्छुरितालकः ॥ ६८ ॥
गोपीविरहसन्तप्तो गोपिकाकृतमज्जनः ।
प्रलम्बबाहुरुत्फुल्लपुण्डरीकावतंसकः ॥ ६९ ॥
विलासललितस्मेरगर्भलीलावलोकनः ।
स्रग्भूषणानुलेपाढ्यो जनन्युपहृतान्नभुक् ॥ ७० ॥
वरशय्याशयो राधाप्रेमसल्लापनिर्वृतः ।
यमुनातटसञ्चारी विषार्तव्रजहर्षदः ॥ ७१ ॥
कालियक्रोधजनकः वृद्धाहिकुलवेष्टितः ।
कालियाहिफणारङ्गनटः कालियमर्दनः ॥ ७२ ॥
नागपत्नीस्तुतिप्रीतो नानावेषसमृद्धिकृत् ।
अविष्वक्तदृगात्मेशः स्वदृगात्मस्तुतिप्रियः ॥ ७३ ॥
सर्वेश्वरस्सर्वगुणः प्रसिद्धस्सर्वसात्वतः ।
अकुण्ठधामा चन्द्रार्कदृष्टिराकाशनिर्मलः ॥ ७४ ॥
अनिर्देश्यगतिर्नागवनितापतिभैक्षदः ।
स्वाङ्घ्रिमुद्राङ्कनागेन्द्रमूर्धा कालियसंस्तुतः ॥ ७५ ॥
अभयो विश्वतश्चक्षुः स्तुतोत्तमगुणः प्रभुः ।
अहमात्मा मरुत्प्राणः परमात्मा द्युशीर्षवान् ॥ ७६ ॥
नागोपायनहृष्टात्मा ह्रदोत्सारितकालियः ।
बलभद्रसुखालापो गोपालिङ्गननिर्वृतः ॥ ७७ ॥
दावाग्निभीतगोपालगोप्ता दावाग्निनाशनः ।
नयनाच्छादनक्रीडालम्पटो नृपचेष्टितः ॥ ७८ ॥
काकपक्षधरस्सौम्यो बलवाहककेलिमान् ।
बलघातितदुर्धर्षप्रलम्बो बलवत्सलः ॥ ७९ ॥
मुञ्जाटव्यग्निशमनः प्रावृट्कालविनोदवान् ।
शिलान्यस्तान्नभृद्दैत्यसंहर्ता शाद्वलासनः ॥ ८० ॥
सदाप्तगोपिकोद्गीतः कर्णिकारावतंसकः ।
नटवेषधरः पद्ममालाङ्को गोपिकावृतः ॥ ८१ ॥
गोपीमनोहरापाङ्गो वेणुवादनतत्परः ।
विन्यस्तवदनाम्भोजश्चारुशब्दकृताननः ॥ ८२ ॥
बिम्बाधरार्पितोदारवेणुर्विश्वविमोहनः ।
व्रजसंवर्णितश्राव्यवेणुनादः श्रुतिप्रियः ॥ ८३ ॥
गोगोपगोपीजन्मेप्सुर्ब्रह्मेन्द्राद्यभिवन्दितः ।
गीतस्नुतिसरित्पूरो नादनर्तितबर्हिणः ॥ ८४ ॥
रागपल्लवितस्थाणुर्गीतानमितपादपः ।
विस्मारिततृणग्रासमृगो मृगविलोभितः ॥ ८५ ॥
व्याघ्रादिहिंस्रसहजवैरहर्ता सुगायनः ।
गाढोदीरितगोबृन्दप्रेमोत्कर्णिततर्णकः ॥ ८६ ॥
निष्पन्दयानब्रह्मादिवीक्षितो विश्ववन्दितः ।
शाखोत्कर्णशकुन्तौघश्छत्रायितबलाहकः ॥ ८७ ॥
प्रसन्नः परमानन्दश्चित्रायितचराचरः ।
गोपिकामदनो गोपीकुचकुङ्कुममुद्रितः ॥ ८८ ॥
गोपिकन्याजलक्रीडाहृष्टो गोप्यंशुकापहृत् ।
स्कन्धारोपितगोपस्त्रीवासाः कुन्दनिभस्मितः ॥ ८९ ॥
गोपीनेत्रोत्पलशशी गोपिकायाचितांशुकः ।
गोपीनमस्क्रियादेष्टा गोप्येककरवन्दितः ॥ ९० ॥
गोप्यञ्जलिविशेषार्थी गोपक्रीडाविलोभितः ।
शान्तवासस्फुरद्गोपीकृताञ्जलिरघापहः ॥ ९१ ॥
गोपीकेलिविलासार्थी गोपीसम्पूर्णकामदः ।
गोपस्त्रीवस्त्रदो गोपीचित्तचोरः कुतूहली ॥ ९२ ॥
बृन्दावनप्रियो गोपबन्धुर्यज्वान्नयाचिता ।
यज्ञेशो यज्ञभावज्ञो यज्ञपत्न्यभिवाञ्छितः ॥ ९३ ॥
मुनिपत्नीवितीर्णान्नतृप्तो मुनिवधूप्रियः ।
द्विजपत्न्यभिभावज्ञो द्विजपत्नीवरप्रदः ॥ ९४ ॥
प्रतिरुद्धसतीमोक्षप्रदो द्विजविमोहिता ।
मुनिज्ञानप्रदो यज्वस्तुतो वासवयागवित् ॥ ९५ ॥
पितृप्रोक्तक्रियारूपशक्रयागनिवारणः ।
शक्राऽमर्षकरश्शक्रवृष्टिप्रशमनोन्मुखः ॥ ९६ ॥
गोवर्धनधरो गोपगोबृन्दत्राणतत्परः ।
गोवर्धनगिरिच्छत्रचण्डदण्डभुजार्गलः ॥ ९७ ॥
सप्ताहविधृताद्रीन्द्रो मेघवाहनगर्वहा ।
भुजाग्रोपरिविन्यस्तक्ष्माधरक्ष्माभृदच्युतः ॥ ९८ ॥
स्वस्थानस्थापितगिरिर्गोपीदध्यक्षतार्चितः ।
सुमनस्सुमनोवृष्टिहृष्टो वासववन्दितः ॥ ९९ ॥
कामधेनुपयःपूराभिषिक्तस्सुरभिस्तुतः ।
धराङ्घ्रिरोषधीरोमा धर्मगोप्ता मनोमयः ॥ १०० ॥
ज्ञानयज्ञप्रियश्शास्त्रनेत्रस्सर्वार्थसारथिः ।
ऐरावतकरानीतवियद्गङ्गाप्लुतो विभुः ॥ १०१ ॥
ब्रह्माभिषिक्तो गोगोप्ता सर्वलोकशुभङ्करः ।
सर्ववेदमयो मग्ननन्दान्वेषिपितृप्रियः ॥ १०२ ॥
वरुणोदीरितात्मेक्षाकौतुको वरुणार्चितः ।
वरुणानीतजनको गोपज्ञातात्मवैभवः ॥ १०३ ॥
स्वर्लोकालोकसंहृष्टगोपवर्गत्रिवर्गदः ।
ब्रह्महृद्गोपितो गोपद्रष्टा ब्रह्मपदप्रदः ॥ १०४ ॥
शरच्चन्द्रविहारोत्कः श्रीपतिर्वशको क्षमः ।
भयापहो भर्तृरुद्धगोपिकाध्यानगोचरः ॥ १०५ ॥
गोपिकानयनास्वाद्यो गोपीनर्मोक्तिनिर्वृतः ।
गोपिकामानहरणो गोपिकाशतयूथपः ॥ १०६ ॥
वैजयन्तीस्रगाकल्पो गोपिकामानवर्धनः ।
गोपकान्तासुनिर्देष्टा कान्तो मन्मथमन्मथः ॥ १०७ ॥
स्वात्मास्यदत्तताम्बूलः फलितोत्कृष्टयौवनः ।
वल्लवीस्तनसक्ताक्षो वल्लवीप्रेमचालितः ॥ १०८ ॥
गोपीचेलाञ्चलासीनो गोपीनेत्राब्जषट्पदः ।
रासक्रीडासमासक्तो गोपीमण्डलमण्डनः ॥ १०९ ॥
गोपीहेममणिश्रेणिमध्येन्द्रमणिरुज्ज्वलः ।
विद्याधरेन्दुशापघ्नश्शङ्खचूडशिरोहरः ॥ ११० ॥
शङ्खचूडशिरोरत्नसम्प्रीणितबलोऽनघः ।
अरिष्टारिष्टकृद्दुष्टकेशिदैत्यनिषूदनः ॥ १११ ॥
सरसस्सस्मितमुखस्सुस्थिरो विरहाकुलः ।
सङ्कर्षणार्पितप्रीतिरक्रूरध्यानगोचरः ॥ ११२ ॥
अक्रूरसंस्तुतो गूढो गुणवृत्युपलक्षितः ।
प्रमाणगम्यस्तन्मात्राऽवयवी बुद्धितत्परः ॥ ११३ ॥
सर्वप्रमाणप्रमधीस्सर्वप्रत्ययसाधकः ।
पुरुषश्च प्रधानात्मा विपर्यासविलोचनः ॥ ११४ ॥
मधुराजनसंवीक्ष्यो रजकप्रतिघातकः ।
विचित्राम्बरसंवीतो मालाकारवरप्रदः ॥ ११५ ॥
कुब्जावक्रत्वनिर्मोक्ता कुब्जायौवनदायकः ।
कुब्जाङ्गरागसुरभिः कंसकोदण्डखण्डनः ॥ ११६ ॥
धीरः कुवलयापीडमर्दनः कंसभीतिकृत् ।
दन्तिदन्तायुधो रङ्गत्रासको मल्लयुद्धवित् ॥ ११७ ॥
चाणूरहन्ता कंसारिर्देवकीहर्षदायकः ।
वसुदेवपदानम्रः पितृबन्धविमोचनः ॥ ११८ ॥
उर्वीभयापहो भूप उग्रसेनाधिपत्यदः ।
आज्ञास्थितशचीनाथस्सुधर्मानयनक्षमः ॥ ११९ ॥
आद्यो द्विजातिसत्कर्ता शिष्टाचारप्रदर्शकः ।
सान्दीपनिकृताभ्यस्तविद्याभ्यासैकधीस्सुधीः ॥ १२० ॥
गुर्वभीष्टक्रियादक्षः पश्चिमोदधिपूजितः ।
हतपञ्चजनप्राप्तपाञ्चजन्यो यमार्चितः ॥ १२१ ॥
धर्मराजजयानीतगुरुपुत्र उरुक्रमः ।
गुरुपुत्रप्रदश्शास्ता मधुराजसभासदः ॥ १२२ ॥
जामदग्न्यसमभ्यर्च्यो गोमन्तगिरिसञ्चरः ।
गोमन्तदावशमनो गरुडानीतभूषणः ॥ १२३ ॥
चक्राद्यायुधसंशोभी जरासन्धमदापहः ।
सृगालावनिपालघ्नस्सृगालात्मजराज्यदः ॥ १२४ ॥
विध्वस्तकालयवनो मुचुकुन्दवरप्रदः ।
आज्ञापितमहाम्भोधिर्द्वारकापुरकल्पनः ॥ १२५ ॥
द्वारकानिलयो रुक्मिमानहन्ता यदूद्वहः ।
रुचिरो रुक्मिणीजानिः प्रद्युम्नजनकः प्रभुः ॥ १२६ ॥
अपाकृतत्रिलोकार्तिरनिरुद्धपितामहः ।
अनिरुद्धपदान्वेषी चक्री गरुडवाहनः ॥ १२७ ॥
बाणासुरपुरीरोद्धा रक्षाज्वलनयन्त्रजित् ।
धूतप्रमथसंरम्भो जितमाहेश्वरज्वरः ॥ १२८ ॥
षट्चक्रशक्तिनिर्जेता भूतवेतालमोहकृत् ।
शम्भुत्रिशूलजिच्छम्भुजृम्भणश्शम्भुसंस्तुतः ॥ १२९ ॥
इन्द्रियात्मेन्दुहृदयस्सर्वयोगेश्वरेश्वरः ।
हिरण्यगर्भहृदयो मोहावर्तनिवर्तनः ॥ १३० ॥
आत्मज्ञाननिधिर्मेधा कोशस्तन्मात्ररूपवान् ।
इन्द्रोऽग्निवदनः कालनाभस्सर्वागमाध्वगः ॥ १३१ ॥
तुरीयसर्वधीसाक्षी द्वन्द्वारामात्मदूरगः ।
अज्ञातपारो वश्यश्रीरव्याकृतविहारवान् ॥ १३२ ॥
आत्मप्रदीपो विज्ञानमात्रात्मा श्रीनिकेतनः ।
बाणबाहुवनच्छेत्ता महेन्द्रप्रीतिवर्धनः ॥ १३३ ॥
अनिरुद्धनिरोधज्ञो जलेशाहृतगोकुलः ।
जलेशविजयी वीरस्सत्राजिद्रत्नयाचकः ॥ १३४ ॥
प्रसेनान्वेषणोद्युक्तो जाम्बवद्धृतरत्नदः ।
जितर्क्षराजतनयाहर्ता जाम्बवतीप्रियः ॥ १३५ ॥
सत्यभामाप्रियः कामश्शतधन्वशिरोहरः ।
कालिन्दीपतिरक्रूरबन्धुरक्रूररत्नदः ॥ १३६ ॥
कैकेयीरमणो भद्राभर्ता नाग्नजितीधवः ।
माद्रीमनोहरश्शैब्याप्राणबन्धुरुरुक्रमः ॥ १३७ ॥
सुशीलादयितो मित्रविन्दानेत्रमहोत्सवः ।
लक्ष्मणावल्लभो रुद्धप्राग्ज्योतिषमहापुरः ॥ १३८ ॥
सुरपाशावृतिच्छेदी मुरारिः क्रूरयुद्धवित् ।
हयग्रीवशिरोहर्ता सर्वात्मा सर्वदर्शनः ॥ १३९ ॥
नरकासुरविच्छेत्ता नरकात्मजराज्यदः।
पृथ्वीस्तुतः प्रकाशात्मा हृद्यो यज्ञफलप्रदः ॥ १४० ॥
गुणग्राही गुणद्रष्टा गूढस्वात्मा विभूतिमान् ।
कविर्जगदुपद्रष्टा परमाक्षरविग्रहः ॥ १४१ ॥
प्रपन्नपालनो माली महद्ब्रह्मविवर्धनः ।
वाच्यवाचकशक्त्यर्थस्सर्वव्याकृतसिद्धिदः ॥ १४२ ॥
स्वयम्प्रभुरनिर्वेद्यस्स्वप्रकाशश्चिरन्तनः ।
नादात्मा मन्त्रकोटीशो नानावादनिरोधकः ॥ १४३ ॥
कन्दर्पकोटिलावण्यः परार्थैकप्रयोजकः ।
अमरीकृतदेवौघः कन्यकाबन्धमोचनः ॥ १४४ ॥
षोडशस्त्रीसहस्रेशः कान्तः कान्तामनोभवः ।
क्रीडारत्नाचलाहर्ता वरुणच्छत्रशोभितः ॥ १४५ ॥
शक्राभिवन्दितश्शक्रजननीकुण्डलप्रदः ।
अदितिप्रस्तुतस्तोत्रो ब्राह्मणोद्घुष्टचेष्टनः ॥ १४६ ॥
पुराणस्सम्यमी जन्मालिप्तः षड्विंशकोऽर्थदः ।
यशस्यनीतिराद्यन्तरहितस्सत्कथाप्रियः ॥ १४७ ॥
ब्रह्मबोधः परानन्दः पारिजातापहारकः ।
पौण्ड्रकप्राणहरणः काशिराजनिषूदनः ॥ १४८ ॥
कृत्यागर्वप्रशमनो विचक्रवधदीक्षितः ।
कंसविध्वंसनस्साम्बजनको डिम्भकार्दनः ॥ १४९ ॥
मुनिर्गोप्ता पितृवरप्रदस्सवनदीक्षितः ।
रथी सारथ्यनिर्देष्टा फाल्गुनः फाल्गुनिप्रियः ॥ १५० ॥
सप्ताब्धिस्तम्भनोद्भातो हरिस्सप्ताब्धिभेदनः ।
आत्मप्रकाशः पूर्णश्रीरादिनारायणेक्षितः ॥ १५१ ॥
विप्रपुत्रप्रदश्चैव सर्वमातृसुतप्रदः ।
पार्थविस्मयकृत्पार्थप्रणवार्थप्रबोधनः ॥ १५२ ॥
कैलासयात्रासुमुखो बदर्याश्रमभूषणः ।
घण्टाकर्णक्रियामौढ्यात्तोषितो भक्तवत्सलः ॥ १५३ ॥
मुनिबृन्दादिभिर्ध्येयो घण्टाकर्णवरप्रदः ।
तपश्चर्यापरश्चीरवासाः पिङ्गजटाधरः ॥ १५४ ॥
प्रत्यक्षीकृतभूतेशश्शिवस्तोता शिवस्तुतः ।
कृष्णास्वयंवरालोककौतुकी सर्वसम्मतः ॥ १५५ ॥
बलसंरम्भशमनो बलदर्शितपाण्डवः ।
यतिवेषार्जुनाभीष्टदायी सर्वात्मगोचरः ॥ १५६ ॥
सुभद्राफाल्गुनोद्वाहकर्ता प्रीणितफाल्गुनः ।
खाण्डवप्रीणितार्चिष्मान्मयदानवमोचनः ॥ १५७ ॥
सुलभो राजसूयार्हयुधिष्ठिरनियोजकः ।
भीमार्दितजरासन्धो मागधात्मजराज्यदः ॥ १५८ ॥
राजबन्धननिर्मोक्ता राजसूयाग्रपूजनः ।
चैद्याद्यसहनो भीष्मस्तुतस्सात्वतपूर्वजः ॥ १५९ ॥
सर्वात्मार्थसमाहर्ता मन्दराचलधारकः ।
यज्ञावतारः प्रह्लादप्रतिज्ञाप्रतिपालकः ॥ १६० ॥
बलियज्ञसभाध्वंसी दृप्तक्षत्रकुलान्तकः ।
दशग्रीवान्तको जेता रेवतीप्रेमवल्लभः ॥ १६१ ॥
सर्वावताराधिष्ठाता वेदबाह्यविमोहनः ।
कलिदोषनिराकर्ता दशनामा दृढव्रतः ॥ १६२ ॥
अमेयात्मा जगत्स्वामी वाग्मी चैद्यशिरोहरः ।
द्रौपदीरचितस्तोत्रः केशवः पुरुषोत्तमः ॥ १६३ ॥
नारायणो मधुपतिर्माधवो दोषवर्जितः ।
गोविन्दः पुण्डरीकाक्षो विष्णुश्च मधुसूदनः ॥ १६४ ॥
त्रिविक्रमस्त्रिलोकेशो वामनः श्रीधरः पुमान् ।
हृषीकेशो वासुदेवः पद्मनाभो महाह्रदः ॥ १६५ ॥
दामोदरश्चतुर्व्यूहः पाञ्चालीमानरक्षणः ।
साल्वघ्नस्समरश्लाघी दन्तवक्त्रनिबर्हणः ॥ १६६ ॥
दामोदरप्रियसखा पृथुकास्वादनप्रियः ॥
घृणी दामोदरः श्रीदो गोपीपुनरवेक्षकः ॥ १६७ ॥
गोपिकामुक्तिदो योगी दुर्वासस्तृप्तिकारकः ।
अविज्ञातव्रजाकीर्णपाण्डवालोकनो जयी ॥ १६८ ॥
पार्थसारथ्यनिरतः प्राज्ञः पाण्डवदूत्यकृत् ।
विदुरातिथ्यसन्तुष्टः कुन्तीसन्तोषदायकः ॥ १६९ ॥
सुयोधनतिरस्कर्ता दुर्योधनविकारवित् ।
विदुराभिष्ठुतो नित्यो वार्ष्णेयो मङ्गलात्मकः ॥ १७० ॥
पञ्चविंशतितत्त्वेशश्चतुर्विंशतिदेहभाक् ।
सर्वानुग्राहकस्सर्वदाशार्हसततार्चितः ॥ १७१ ॥
अचिन्त्यो मधुरालापस्साधुदर्शी दुरासदः ।
मनुष्यधर्मानुगतः कौरवेन्द्रक्षयेक्षिता ॥ १७२ ॥
उपेन्द्रो दानवारातिरुरुगीतो महाद्युतिः ।
ब्रह्मण्यदेवः श्रुतिमान् गोब्राह्मणहिताशयः ॥ १७३ ॥
वरशीलश्शिवारम्भस्सुविज्ञानविमूर्तिमान् ।
स्वभावशुद्धस्सन्मित्रस्सुशरण्यस्सुलक्षणः ॥ १७४ ॥
धृतराष्ट्रगतौदृष्टिप्रदः कर्णविभेदनः ।
प्रतोदधृग्विश्वरूपविस्मारितधनञ्जयः ॥ १७५ ॥
सामगानप्रियो धर्मधेनुर्वर्णोत्तमोऽव्ययः ।
चतुर्युगक्रियाकर्ता विश्वरूपप्रदर्शकः ॥ १७६ ॥
ब्रह्मबोधपरित्रातपार्थो भीष्मार्थचक्रभृत् ।
अर्जुनायासविध्वंसी कालदम्ष्ट्राविभूषणः ॥ १७७ ॥
सुजातानन्तमहिमा स्वप्नव्यापारितार्जुनः ।
अकालसन्ध्याघटनश्चक्रान्तरितभास्करः ॥ १७८ ॥
दुष्टप्रमथनः पार्थप्रतिज्ञापरिपालकः ।
सिन्धुराजशिरःपातस्थानवक्ता विवेकदृक् ॥ १७९ ॥
सुभद्राशोकहरणो द्रोणोत्सेकादिविस्मितः ।
पार्थमन्युनिराकर्ता पाण्डवोत्सवदायकः ॥ १८० ॥
अङ्गुष्ठाक्रान्तकौन्तेयरथश्शक्तोऽहिशीर्षजित् ।
कालकोपप्रशमनो भीमसेनजयप्रदः ॥ १८१ ॥
अश्वत्थामवधायासत्रातपाण्डुसुतः कृती ।
इषीकास्त्रप्रशमनो द्रौणिरक्षाविचक्षणः ॥ १८२ ॥
पार्थापहारितद्रौणिचूडामणिरभङ्गुरः ।
धृतराष्ट्रपरामृष्टभीमप्रतिकृतिस्मयः ॥ १८३ ॥
भीष्मबुद्धिप्रदश्शान्तश्शरच्चन्द्रनिभाननः ।
गदाग्रजन्मा पाञ्चालीप्रतिज्ञापरिपालकः ॥ १८४ ॥
गान्धारीकोपदृग्गुप्तधर्मसूनुरनामयः ।
प्रपन्नार्तिभयच्छेत्ता भीष्मशल्यव्यधावहः ॥ १८५ ॥
शान्तश्शान्तनवोदीर्णसर्वधर्मसमाहितः ।
स्मारितब्रह्मविद्यार्थप्रीतपार्थो महास्त्रवित् ॥ १८६ ॥
प्रसादपरमोदारो गाङ्गेयसुगतिप्रदः ।
विपक्षपक्षक्षयकृत्परीक्षित्प्राणरक्षणः ॥ १८७ ॥
जगद्गुरुर्धर्मसूनोर्वाजिमेधप्रवर्तकः ।
विहितार्थाप्तसत्कारो मासकात्परिवर्तदः ॥ १८८ ॥
उत्तङ्कहर्षदात्मीयदिव्यरूपप्रदर्शकः ।
जनकावगतस्वोक्तभारतस्सर्वभावनः ॥ १८९ ॥
असोढयादवोद्रेको विहिताप्तादिपूजनः ॥
समुद्रस्थापिताश्चर्यमुसलो वृष्णिवाहकः ॥ १९० ॥
मुनिशापायुधः पद्मासनादित्रिदशार्थितः ।
वृष्टिप्रत्यवहारोत्कस्स्वधामगमनोत्सुकः ॥ १९१ ॥
प्रभासालोकनोद्युक्तो नानाविधनिमित्तकृत् ।
सर्वयादवसंसेव्यस्सर्वोत्कृष्टपरिच्छदः ॥ १९२ ॥
वेलाकाननसञ्चारी वेलानिलहृतश्रमः ।
कालात्मा यादवोऽनन्तस्स्तुतिसन्तुष्टमानसः ॥ १९३ ॥
द्विजालोकनसन्तुष्टः पुण्यतीर्थमहोत्सवः ।
सत्काराह्लादिताशेषभूसुरस्सुरवल्लभः ॥ १९४ ॥
पुण्यतीर्थाप्लुतः पुण्यः पुण्यदस्तीर्थपावनः ।
विप्रसात्कृतगोकोटिश्शतकोटिसुवर्णदः ॥ १९५ ॥
स्वमायामोहिताऽशेषवृष्णिवीरो विशेषवित् ।
जलजायुधनिर्देष्टा स्वात्मावेशितयादवः ॥ १९६ ॥
देवताभीष्टवरदः कृतकृत्यः प्रसन्नधीः ।
स्थिरशेषायुतबलस्सहस्रफणिवीक्षणः ॥ १९७ ॥
ब्रह्मवृक्षवरच्छायासीनः पद्मासनस्थितः ।
प्रत्यगात्मा स्वभावार्थः प्रणिधानपरायणः ॥ १९८ ॥
व्याधेषुविद्धपूज्याङ्घ्रिर्निषादभयमोचनः ।
पुलिन्दस्तुतिसन्तुष्टः पुलिन्दसुगतिप्रदः ॥ १९९ ॥
दारुकार्पितपार्थादिकरणीयोक्तिरीशिता ।
दिव्यदुन्दुभिसम्युक्तः पुष्पवृष्टिप्रपूजितः ॥ २०० ॥
पुराणः परमेशानः पूर्णभूमा परिष्टुतः ।
पतिराद्यः परं ब्रह्म परमात्मा परात्परः ॥ २०१ ॥
श्रीपरमात्मा परात्परः ओं नमः इति ।
फलश्रुतिः –
इदं सहस्रं कृष्णस्य नाम्नां सर्वार्थदायकम् ।
अनन्तरूपी भगवान् व्याख्यातादौ स्वयम्भुवे ॥ २०२ ॥
तेन प्रोक्तं वसिष्ठाय ततो लब्ध्वा पराशरः ।
व्यासाय तेन सम्प्रोक्तं शुको व्यासादवाप्तवान् ॥ २०३ ॥
तच्छिष्यैर्बहुभिर्भूमौ ख्यापितं द्वापरे युगे ।
कृष्णाज्ञया हरिहरः कलौ प्रख्यापयद्विभुः ॥ २०४ ॥
इदं पठति भक्त्या यः शृणोति च समाहितः ।
स्वसिद्ध्यै प्रार्थयन्त्येनं तीर्थक्षेत्रादिदेवताः ॥ २०५ ॥
प्रायश्चित्तान्यशेषाणि नालं यानि व्यपोहितुम् ।
तानि पापानि नश्यन्ति सकृदस्य प्रशंसनात् ॥ २०६ ॥
ऋणत्रयविमुक्तस्य श्रौतस्मार्तानुवर्तिनः ।
ऋषेस्त्रिमूर्तिरूपस्य फलं विन्देदिदं पठन् ॥ २०७ ॥
इदं नामसहस्रं यः पठत्येतच्छृणोति च ।
शिवलिङ्गसहस्रस्य स प्रतिष्ठाफलं लभेत् ॥ २०८ ॥
इदं किरीटी सञ्जप्य जयी पाशुपतास्त्रभाक् ।
कृष्णस्य प्राणभूतस्सन् कृष्णं सारथिमाप्तवान् ॥ २०९ ॥
द्रौपद्या दमयन्त्या च सावित्र्या च सुशीलया ।
दुरितानि जितान्येतज्जपादाप्तं च वाञ्छितम् ॥ २१० ॥
किमिदं बहुना शंसन्मानवो मोदनिर्भरः ।
ब्रह्मानन्दमवाप्यान्ते कृष्णसायूज्यमाप्नुयात् ॥ २११ ॥
कृष्ण सहस्रनाम
1 | हरिगृही | भक्तों के पाप-ताप का हरण करने वाले |
2 | देवकीनन्दन | अपने आविर्भाव से माता देवकी एवं यशोदा को आनंद प्रदान करने वाले |
3 | कंसहन्ता | कंस का वध करने वाले |
4 | परात्मा | परमात्म |
5 | पीताम्बर: | पीतवस्त्रधारी |
6 | पूर्णदेव: | परिपूर्ण देवता श्रीकृष्ण |
7 | रमेश: | रमावल्लभ |
8 | कृष्ण: | सबको अपनी ओर आकर्षित करने वाले |
9 | परेश: | सर्वोत्कृष्ट ब्रह्मा आदि देवताओं के भी नियन्ता |
10 | पुराण: | पुरातन पुरुष या अनादिसिद्ध |
11 | सुरेश: | देवताओं पर भी शासन करने वाले |
12 | अच्युत: | अपनी महिमा या मर्यादा से कभी च्युत न होने वाले |
13 | वासुदेव: | वसुदेवनंदन अथवा सबके अन्त:करण में निवास करने वाले देवता, चार व्यूहों में से प्रथम व्यूहरूप |
14 | देव: | प्रकाशस्वरूप परम देवता |
15 | धराभारतहर्ता | पृथ्वी का भार हरण करने वाले |
16 | कृती | कृतकृत्य अथवा पुण्यात्मा |
17 | राधिकेश: | राधाप्राणवल्लभ |
18 | पर: | सर्वोत्कृष्ट |
19 | भूवर | पृथ्वी के स्वामी |
20 | दिव्यगोलोक-नाथ: | दिव्यधाम गोलोक के स्वामी |
21 | सुदाम्नस्तथा राधिकाशापहेतु: | सुदामा तथा राधिका के पारस्परिक शाप में कारण |
22 | घृणी | दयालु |
23 | मानिनी-मानद: | मानिनी को मान देने वाले |
24 | दिव्यलोक: | दिव्यधाम स्वरूप |
25 | लसद्गोपवेश: | सुन्दर गोपवेषधारी |
26 | अज: | अजन्मा |
27 | राधिकात्मा | राधिका के आत्मा अथवा राधिका हैं आत्मा जिनकी, वे |
28 | चलत्कुण्डल: | हिलते हुए कुण्डलों से सुशोभित |
29 | कुन्तली | घुंघराली अलकों से शोभायमान |
30 | कुन्तलस्त्रक् | केशराशि में फूलों के हार धारण करने वाले |
31 | कदाचिद् राधया रथस्थ: | कभी-कभी राधिका के साथ रथ में विराजमान |
32 | दिव्यरत्न | दिव्यमणि- कौस्तुभ धारण करने वाले अथवा अखिल जगत् के दिव्य रत्न स्वरूप |
33 | सुधासौधभूचारण: | चूने से लिपे-पुते छत की महल पर घुमने वाले |
34 | दिव्यवासा: | दिव्य वस्त्रधारी |
35 | कदा वृन्दकारण्यचारी | कभी-कभी वृंदावन में विचरने वाले |
36 | स्वलोके महारत्न सिंहासनस्थ: | अपने धाम में महामूल्यवान एवं विशाल रत्नमय सिंहासन पर विराजमान |
37 | प्रशान्त: | परम शान्त |
38 | महाहंसभैश्चामरैर्वीज्यमान: | महान हंसों के समान श्वेत चामरों से जिनके ऊपर हवा की जाती है, ऐसे भगवान |
39 | चलच्छत्रमुक्तावली शोभमान: | हिलते हुए श्वेतच्छत्र तथा मुक्ता की मालाओं से शोभित होने वाले। |
40 | सुखी | आनंदस्वरूप |
41 | कोटिकंदर्प लीलाभिराम: | करोड़ों कामदेवों के सामने ललित लीलाओं के कारण अतिशय मनोहर |
42 | क्वणन्नूपुरालं कृताङघ्रि: | झंकारते हुए नूपुरों से अलंकृत चरणवाले |
43 | शुभाङघ्रि: | शुभ लक्षणसम्पन्न पैर वाले |
44 | सुजानु | सुन्दर घुटनों वाले |
45 | रम्भाशुभोरु: | केले के समान परम सुन्दर ऊरुयुगल (जांघ) वाले |
46 | कृशांग: | दुबले-पतले |
47 | प्रतापी | तेजस्वी एवं प्रतापशाली |
48 | इभशुण्डासुदोर्दण्डखण्ड: | हाथी की सूंड के समान सुन्दर भुजदण्डमण्डल वाले |
49 | जपापुष्पहस्त: | डहुल के फूल के समान लाल-लाल हथेली वाले |
50 | शातोदरश्री: | फतली कमर की शोभा से सम्पन्न |
51 | महापद्मवक्ष: स्थल: | वक्ष:स्थल में प्रफूल्ल विशाल कमल की माला से अलंकृत, अथवा जिनका हृदय कमल विशाल है, ऐसे, |
52 | चन्द्रहास: | जिनके हंसते समय चन्द्रमा की चांदनी की सी छटा छिटक जाती है, ऐसे |
53 | लसत्कुन्ददन्त: | शोभामयों कुन्दकलिका के समान उज्जवल दांत वाले |
54 | बिम्बाधरश्री: | जिनके अधर की शोभा पक्व बिम्ब फल से अधिक अरुण है, ऐसे, |
55 | शरत्पद्मनेत्र: | शरत्काल के प्रफुल्ल कमल के सदृश नेत्रवाले |
56 | किरीटोज्ज्वलाभ: | कान्तिमान किरीट की उज्जवल आभा धारण करने वाले |
57 | सखीकोटिभिर्वर्तमान: | करोड़ों सखियों के साथ रहकर शोभा पाने वाले |
58 | निकुंजे प्रियाराधया राससक्त: | निकुंज में प्राणवल्लभा श्रीराधा के साथ रासलीला में तत्पर |
59 | नवांग: | अपने दिव्य अंगों में नित्य नूतन रमणीयता धारण करने वाले |
60 | धराब्रह्मरुद्रा दिभि: प्रार्थित: सन् धराभारदूरीक्रियार्थं प्रजात: | पृथ्वी, ब्रह्मा तथा रुद्र आदि देवताओं की प्रार्थना सुनकर भूमि का भार दूर करने के लिए अवतार ग्रहण करने वाले |
61 | यदु: | यादवकुल के प्रवर्तक राजा यदु जिनकी विभूति हैं, वे |
62 | देवकीसौख्यद: | देवकी को सुख देने वाले |
63 | बन्धनच्छित् | भवबन्धन का उच्छेद करने वाले अथवा अवतारकाल में माता-पिता के बन्धन को काट देने वाले |
64 | सशेष: | शेषावतार बलरामजी के साथ विराजमान |
65 | विभु: | व्यापक अथवा सर्वसमर्थ |
66 | योगमायी | योगमाया के प्रवर्तक तथा स्वामी |
67 | विष्णु | व्यापक या वैकुण्ठनाथ विष्णुस्वरूप |
68 | व्रजे नन्दपुत्र: | व्रजमंडल में नन्दनन्दन के रूप में लीला करने वाले |
69 | यशोदासुताख्य: | यशोदा के पुत्ररूप में विख्यात |
70 | महासौख्यद: | महान सौख्य प्रदान करने वाले |
71 | बालरूप: | शिशुरूपधारी |
72 | शुभांग: | सुन्दर एवं शुभ लक्षण सम्पन्न शरीर वाले। |
73 | पूतनामोक्षद: | फूतना को मोक्ष देने वाले |
74 | श्यामरूप: | श्याम मनोहर रूप वाले |
75 | दयालु: | कृपालु |
76 | अनोभञ्जन: | शकटभंग करने वाले |
77 | पल्लवाङ्घ्रि: | नूतन पल्लवों के समान कोमल एवं अरूण चरण वले |
78 | तृणावर्त संहारकारी | तृणावर्त का संहार करने वाले |
79 | गोप: | गोपालरूप |
80 | यशोदायश: | यशोदा के यशरूप |
81 | विश्वरूपप्रदर्शी | माता को अपने मुख में (तथा अर्जुन, धृतराष्ट्र और उत्तंक को) सम्पूर्ण विश्वरूप का दर्शन कराने वाले |
82 | गर्गदिष्ट: | गर्गजी के द्वारा जिनका नामकरण संस्कार एवं भावी फलादेश किया गया, ऐसे |
83 | भाग्योदयश्री: | भाग्योदयसूचक शोभा से सम्पन्न |
84 | लसद्वालकेलि: | सुन्दर बालोचित क्रीड़ा करने वाले |
85 | सराम: | बलरामजी के साथ विचरने वाले |
86 | सुवाच: | मनोहर बात करने वाले |
87 | क्वणत्रूपुरै: शब्दयुक् | खनकते हुए नूपुरों से शब्दयुक्त |
88 | जानु-हस्तैर्व्रजेशांगणे रिंगमाण: | घुटनों और हाथों के बल पर व्रजराजनन्द के आंगन में रेंगने या चलने वाले |
89 | दधिस्पृक् | दही का स्पर्श (दान) करने वाले |
90 | हैयंगवीदुग्धभोक्ता | ताजा माखन खाने वाले और दूध पीने वाले |
91 | दधिस्तेयकृत् | व्रजांगनाओं को सुख देने के लिये दही की चोरी-लीला करने वाले |
92 | दुग्धभुक् | दूध का भोग आरोगने वाले |
93 | भाण्डभेत्ता | दही दूध आदि के मटके फोड़ने वाले |
94 | मृदं भुक्तवान् | मिट्टी खाने वाले |
95 | गोपज: | नन्दगोप के पुत्र |
96 | विश्वरूप: | सम्पूर्ण विश्व जिनका रूप है, ऐसे, |
97 | प्रचण्डांशुचण्डप्रभामण्डितांग: | स्त्रूर्य की प्रखर किरणों से सुशोभित शरीर वाले |
98 | यशोदाकरैर्बन्धनप्राप्त: | यशोदा के हाथों ओखली में बांधे गये |
99 | आद्य: | आदिपुरुष या सबके आदिकारण |
100 | मणिग्रीवमुक्तिप्रद: | कुबेरपुत्र मणिग्रीव और नलकूबर का शाप से उद्धार करने वाले |
101 | दामबद्ध: | यशोदा द्वारा रस्सी से बांधे गये |
102 | कदा व्रजे गोपिकाभि: नृत्यमान: | कभी व्रज में गोपिकाओं के साथ नृत्य करने वाले |
103 | कदा नन्दसन्नन्दकैर्लाल्यमान: | कभी नन्द और सन्नन्द आदि के द्वारा लाड़ लड़ाये जाने वाले |
104 | कदा गोपनन्दांक: | कभी गोपराज नन्द की गोद में समोद विराजमान |
105 | गोपालरूपी | ग्वाल रूपधारी |
106 | कलिन्दांजाकूलग: | कलिन्द नन्दिनी यमुना के तट पर विहार करने वाले |
107 | वर्तमान: | नित्य सत्ता वाले |
108 | घनैर्मारूतैश्छन्न भाण्डीरदेश नन्दहस्ताद् राधया गृहीतो वर: | एक समय प्रचण्ड वायु और घने बादलों से आच्छादित भाण्डीरवन के प्रदेश में नन्दजी के हाथ से श्रीराधा द्वारा गृहीत वरस्वरूप। |
109 | गोलोकलोकागते महारत्नसंघैर्यते कदम्बावृते निकुंजे राधिकासद्विवाहे ब्रह्मणा प्रतिष्ठानगत: | गोलोकधाम से आये महान रत्नसमूहों से शोभित तथा कदम्ब वृक्षों से आवृत निकुंज में राधिकाजी के साथ विवाह के अवसर पर ब्रह्माजी के द्वारा सादन स्थापित |
110 | साममन्त्रै: पूजित: | सामवेद के मंत्रों द्वारा पूजित |
111 | रसी | विविध रसों के अधिष्ठान, परम रसिक |
112 | मालतीनां वनेअपि प्रियाराधया सह राधिकार्थ रासयुक् | मालती वन में भी प्रियतमा राधिका के साथ उन्हीं का सुख पहुंचाने के लिए रास बिलास में संलग्न |
113 | रमेश: धरानाथ: | लक्ष्मी के पति और पृथ्वी के स्वामी |
114 | आनन्दद: | आनन्द प्रदान करने वाले |
115 | श्रीनिकेत: | रमानिवास |
116 | वनेश: | वृन्दावन के स्वामी |
117 | धनी | सीमातीत धन और ऐश्वर्य के स्वामी |
118 | सुन्दर: | अप्रतिम सौन्दर्य की निधि |
119 | गोपिकेश: | गोपांगनाओं के प्राणवल्लभ |
120 | कदा राधया नन्दगेहे प्रापित: | किसी समय राधिका द्वारा नन्द के घर में पहुंचाये गये |
121 | यशोदाकरैर्लालित: | यशोदा के हाथों दुलारे गये |
122 | मन्दहास: | मन्द-मन्द मनोरम हास से सुशोभित |
123 | क्वापि भयी | कहीं-कहीं डरे हुए की भांति लीला करने वाले |
124 | वृन्दारकारण्यवासी | वृन्दावन में निवास करने वाले |
125 | महामंदिरे वासकृत् | नन्दराय के विशाल भवन में रहने वाले |
126 | देवपूज्य: | देवताओं के पूजनीय |
127 | वने वत्सचारी | वन में बछड़े चराने वले |
128 | महावत्सहारी | महान बछड़े का रूप धारण करके आये हुए वत्सासुर के विनाशक |
129 | बकारि: | बकासुर के शत्रु |
130 | सुरै: पूजित: | देवगणों द्वारा सम्मानित |
131 | अघारिनामा | अघासुर का वध करके ‘अघारि’ नाम से प्रसिद्ध |
132 | वने वत्सकृत् | वन में नूतन बछड़ों की सृष्टि करने वाले |
133 | गोपकृत | तन ग्वाल बालों का निर्माण करने वाले |
134 | गोपवेश: | ग्वालवेशधारी |
135 | कदा ब्रह्मणा संस्तुत: | किसी समय ब्रह्माजी के मुख से अपना गुणगान सुनने वाले |
136 | पद्मनाभ: | एकार्णव के जल में अपनी नाभि से कमल प्रकट करने वाले |
137 | विहारी | वृंदावन में विचरण करने वाले और भक्तों के साथ नाना प्रकार विहार करने वाले |
138 | तालभुक | ताड़का फल खाने वाले |
139 | धेनुकारि: | धेनुकासुर के शत्रु |
140 | सदा रक्षक: | सदा सबके रक्षक |
141 | गोविषार्ति प्रणाशी | यमुनाजी का विषाक्त जल पीने से गौओं के भीतर व्याप्त विषजनित पीड़ा का नाश करने वाले, कलिन्द-कन्या यमुना के तट पर जाने वाले |
142 | कालियस्य दमी | कालियनाग का दमन करने वाले |
143 | फणेषु नृत्यकारी | कालियनाग के फणों पर नृत्य करने वाले |
144 | प्रसिद्ध: | सर्वत्र प्रसिद्धि को प्राप्त |
145 | सलील: | लीलापरायण |
146 | शमी | स्वभावत: शान्त |
147 | ज्ञानद: | ज्ञानदाता |
148 | कामपूर: | कामनाओं के पूरक |
149 | गोपयुक् | गोपों के साथ विराजमान |
150 | गोप: | गोपस्वरूप या गौओं के पालक |
151 | आनन्दकारी | आनंददायिनी लीला प्रस्तुत करने वाले |
152 | स्थिर: | स्थैर्ययुक्त |
153 | अग्निभुक् | दावानल को पी जाने वाले |
154 | पालक: | रक्षक |
155 | बाललील: | बालकों- जैसी क्रीडा करने वाले |
156 | सुराग: | मुरली के स्वरों में सुन्दर राग गाने वाले |
157 | वंशीधर: | मुरलीधारी |
158 | पुष्पशील: | स्वभावत: फूलों का श्रृंगार धारण करने वाले |
159 | प्रलम्बप्रभानाशक: | बलराम रूप से प्रलम्बासुर की प्रभा के नाशक |
160 | गौरवर्ण: | गोरे वर्णवाले बलराम |
161 | बल: | बलस्वरूप या बलभद्र |
162 | रोहिणीज: | रोहिणीनन्दन |
163 | राम: | बलराम |
164 | शेष: | शेष के अवतार |
165 | बली | बलवान |
166 | पद्मनेत्र: | कमलनयन |
167 | कृष्णाग्रज: | श्रीकृष्ण के बडे़ भाई |
168 | धरेश: | धरणीधर |
169 | फणीश: | नागराज |
170 | नीलाम्बराभ: | नीलवस्त्र की शोभा से युक्त |
171 | अग्निहारक: | मुंजाटवी में लगी हुई आग को हर लेने वाले |
172 | व्रजेश: | व्रज के स्वामी |
173 | शरदगीष्मवर्षाकर: | शरद, ग्रीष्म और वर्षा प्रकट करने वाले |
174 | कृष्णवर्ण: | श्यामसुन्दर |
175 | व्रजे गोपिकापूजित: | व्रजमंडल में गोप सुन्दरियों द्वारा पूजित |
176 | चीरहर्ता | चीरहरण की लीला करने वाले |
177 | कदम्बे स्थित: | चीर लेकर कदम्ब पर जा बैठने वाले |
178 | चीरद: | गोपकिशोरियों के मांगने पर उन्हें चीर लौटा देने वाले |
179 | सुन्दरीश: | सुन्दरी गोपकुमारियों के प्राणेश्वर |
180 | क्षुधानाशकृत् | ग्वालबालों की भूख मिटाने वाले |
181 | यज्ञपत्नीमन: स्पृक | यज्ञ करने वाले ब्राह्मणों की पत्नी के मन का स्पर्श करने वाले- उनके मंदिर में बस जाने वाले |
182 | कृपाकारक: | दया करने वाले |
183 | केलिकर्ता | क्रीडापरायण |
184 | अवनीश: | भूस्वामी |
185 | व्रजे शक्रयाग प्रणाश: | व्रजमंडल में इन्द्रयाग की परम्परा को मिटा देने वाले |
186 | अमिताशी | गोवर्धन पूजा में समर्पित अपरिमित भोजन राशि को आरोग लेने वाले |
187 | शुनासीरमोहप्रद: | इन्द्र को मोह प्रदान करने वाले अथवा उनके मोह का खण्डन करने वाले |
188 | बालरूपी | बालरूपधारी |
189 | गिरे: पूजक: | गिरिराज गोवर्धन की पूजा करने वाले |
190 | नन्दपुत्र: | नन्दरायजी के बेटे |
191 | अगध्र: | गिरिवरधारी |
192 | कृपाकृत् | कृपा करने वाले |
193 | गोवर्धनोद्धारिनामा | गोवर्धनोद्धारी नाम वाले |
194 | वातवर्षाहर: | आंधी और वर्षा के कष्ट को हर लेने वाले |
195 | रक्षक: | व्रजवासियों की रक्षा करने वाले |
196 | व्रजाधीश गोपांगनाशंकित: | व्रजराज नन्द और गोपांगनाओं से डरने वाले, अथवा गोवर्धन उठाने के अलौकिक कर्म को देखकर व्रजराज नन्द तथा गोपियों को जिनके प्रति यह शंका हुई थी कि ये साधारण गोप नहीं, साक्षात नारायण हो सकते हैं, इस तरह की शंका के पात्र |
197 | अगेन्द्रोपरि शक्रपूज्य: | गिरिराज गोवर्धन के ऊपर इन्द्र के द्वारा पूजनीय |
198 | प्राकस्तुत: | पहले जिनका स्तवन हुआ है, ऐसे |
199 | मृषा शिक्षक: | अपने ऊपर शंका करने वाले नन्दादि गोपों को व्यर्थ की बातों से बहला देने वाले |
200 | देवगोविन्द नामा | ‘गोविन्ददेव’ नाम धारण करने वाले |
201 | व्रजाधीशरक्षाकर: | व्रजराज नन्द की रक्षा करने वाले (उन्हें वरुणलोक से छुड़ाकर लानेवाले) |
202 | पाशिपूज्य: | पाशधारी वरुण के द्वारा पूजनीय |
203 | अनुगैर्गोपजै: दिव्यवैकुण्ठदर्शी | अनुगामी ग्वालबालों के साथ जाकर उन्हें दिव्य वैकुण्ठधाम का दर्शन कराने वाले |
204 | चलच्चारुवंशीक्वण:: | मनोहर वंशी की ध्वनि को चारों ओर फैलाने वाले |
205 | कामिनीश: | गोप सुन्दरियों के प्राणेश्वर |
206 | व्रजे कामिनी मोहद: | व्रज की कामिनियों को मोह प्रदान करने वाले |
207 | कामरूप: | कामदेव से भी सुन्दर रूप वाले |
208 | रसाक्त: | रसमग्न |
209 | रसी रासकृत् | रासक्रीडा करने वाले रसों के निधि |
210 | राधिकेश: | राधिका के स्वामी |
211 | महामोहद: | महान मोह प्रदान करने वाले |
212 | मानिनीमानहारी | मानिनियों के मान हर लेने वाले |
213 | विहारी वर: | विहारशील श्रेष्ठ पुरुष |
214 | मानहृत | मान हर लेने वाले |
215 | राधिकांग: | श्रीराधिका जिनकी वांगस्वरूपा हैं, वे |
216 | धराद्वीपग: | भूमण्डल के सभी द्वीपों में जाने वाले |
217 | खण्डचारी | विभिन्न वनखण्डों में विचरने वाले |
218 | वनस्थ: | वनवासी |
219 | प्रिय: | सबके प्रियतम |
220 | अष्टवक्रर्षिद्रष्टा | अष्टावक्र ॠषि का दर्शन करने वाले |
221 | सराध: | राधिका के साथ विचरने वाले |
222 | महामोक्षद: | महामोक्ष प्रदान करने वाले |
223 | प्रियार्थं पद्महारी: | प्रियतमा की प्रसन्नता के लिए कमल के फूल लाने वाले |
224 | वटस्थ: | वटवृक्ष पर विराजमान |
225 | सुर: | देवता |
226 | चन्दनाक्त: | चन्दन से चर्चित |
227 | प्रसक्त: | श्रीराधा के प्रति अधिक अनुरक्त |
228 | राधया व्रजं ह्यागत: | श्रीराधा के साथ व्रजमण्डल में अवतीर्ण |
229 | मोहिनीषु महामोहकृत् | मोहिनियों में महामोह उत्पन्न करने वाले |
230 | गोपिकागीतकीर्ति: | गोपिकाओं द्वारा गायी गयी कीर्तिवाले |
231 | रसस्थ: | अपने स्वरूपभूत रस में स्थित |
232 | पटी | पीताम्बरधारी |
233 | दु:खिता-कामिनीश: | दुखिया नारियों के रक्षक |
234 | वने गोपिकात्यागकृत् | वन में गोपियों का त्याग करने वाले |
235 | पादचिह्नप्रदर्शी | वन में ढ़ूंढती हुई गोपिकाओें को अपना चरण चिन्ह प्रदर्शित करने वाले |
236 | कलाकारक: | चौंसठ कलाओं के कलाकार |
237 | काममोही | अपने रूप और लावण्य से कामदेव को भी मोहित करने वाले |
238 | वशी | मन और इन्द्रियों को वश में रखने वाले |
239 | गोपिकामध्यग: | गोपांगनाओं के बीच में विराजमान |
240 | पेशवाच: | मधुरभाषी |
241 | प्रियाप्रीतिकृत् | प्रिया श्रीराधा से प्रेम करने वाले अथवा प्रिया की प्रसन्नता के लिये कार्य करने वाले |
242 | रासरक्त: | रास के रंग में रंगे हुए |
243 | कलेश: | सम्पूर्ण कलाओं के स्वामी |
244 | रसारक्तचित्त | रसमग्न चित्त वाले |
245 | अनन्तस्वरूप: | अनन्त रूपवाले अथवा शेषनाग-स्वरूप |
246 | स्त्रजासंवृत: | आजानुलम्बिनी वनमाला धारण करने वाले |
247 | वल्लवीमध्यसंस्थ: | गोपांगना मण्डल के मध्य बैठे हुए |
248 | सुबाहु: | सुन्दर बांह वाले |
249 | सुपाद: | सुन्दर चरण वाले |
250 | सुवेश: | सुन्दर वेश वाले |
251 | सुकेशो व्रजेश | सुन्दर केशवाले वज्रमण्डल के स्वामी |
252 | सखा | सकख्य-रति के आलम्बन |
253 | वल्लभेश: | प्राणवल्लभा श्रीराधा के हृदयेश |
254 | सुदेश: | सर्वोत्कृष्ट देशस्वरूप |
255 | क्वणत्किङ्किणीजालभृत् | झनकारती हुई किकिंणी की लड़ों को धारण करने वाले |
256 | नूपुराढय: | चरणों में नूपुरों की शोभा से सम्पन्न |
257 | लसत्कंकण: | कलाइयों में सुन्दर कंगन करने वाले |
258 | अंगदी | बाजूबन्दधारी |
259 | हारभार: | हारों के भार से विभूषित |
260 | किरीटी | मुकुटधारी |
261 | चलत्कुण्डल: | कानों में हिलते हुए कुण्डलों से सुशोभित |
262 | अंगुलीयस्फुरत्कौस्तुभ: | हाथों में अंगूठी के साथ वक्ष: स्थल पर जगमगाती हुई कौस्तुभमणि धारण करने वाले |
263 | मालतीमण्डितांग | मालती की माला से अलंकृत शरीर वाले |
264 | महानृत्यकृत् | महारास-नृत्य करने वाले |
265 | रासरंग: | रासरंग में तत्पर |
266 | कलाढ्य: | समस्त कलाओं से सम्पन्न |
267 | चलद्धारभ: | हिलते हुए रत्नहार की छटा छिटकने वाले |
268 | भामिनी-नृत्ययुक्त: | भामिनियों के साथ नृत्य में संलग्न |
269 | कलिन्दांगजाकेलिकृत् | कलिन्द नन्दिनी यमुनाजी के जल में क्रीडा करने वाले |
270 | कुंकुमश्री: | केसर-कुंकुम की शोभा से सम्पन्न |
271 | सुरैर्नायिका-नायकैर्गीयमान: | नायिकाओं के नायक, अर्थात अपनी प्राणवल्लभाओं के साथ सुशोभित देवताओं द्वारा जिनके यश का गान किया जाता है, वे |
272 | सुखाढ्य: | स्वरूपभूत सुख से सम्पन्न |
273 | राधापति: | राधिका के प्राणवल्लभ |
274 | पूर्ण-बोध | पूर्ण ज्ञानस्वरूप |
275 | कटाक्षस्मिती | नचायी हुई भौहों के विलास से शोभायमान |
276 | वल्गितभ्रूविलास: | नचायी हई भौंहों के विलास से शोभयमान |
277 | सुरम्य: | अत्यन्त रमणीय |
278 | अलिभि:कुन्तलालोलकेश: | मंडराते भ्रमरों से युक्त कुछ हिलते घुंघराले केश वाले |
279 | स्फुरद्वर्ह-कुन्दस्त्रजाचारुवेश: | फरफराते हुए मोर पंख के मुकुट और कुंद कुसुमों की माला से मनोहर वेशवाले |
280 | महासर्पतो नन्दरक्षापराङ्घ्रि: | जिनके चरण महान् अजगर के भय से नन्द की रक्षा करने वाले हैं, वे |
281 | सदा मोक्षद: | सतत मोक्ष प्रदान करने वाले |
282 | शंखचूडप्रणाशी | ‘शंखचूड़’ नामक यक्ष को मार भगाने वाले |
283 | प्रजारक्षक: | प्रजाजनों के प्रतिपालक |
284 | गोपिकागीयमान: | गोपांगनाओं द्वारा जिनके यश का गान किया जाता है, वे |
285 | कुद्मिप्रणाशप्रयास: | अरिष्टासुर के वध के लिये प्रयास करने वाले |
286 | सुरेज्य: | देवताओं के पूजनीय |
287 | कलि: | कलिस्वरूप |
288 | क्रोधकृत् | दुष्टों पर क्रोध करने वाले |
289 | कंसमन्त्रोपदेष्टा | नारदरूप से कंस को मन्त्रोपदेश करने वाले |
290 | अक्रूरमन्त्रोपदेशी | अक्रूर को अपने नाम-मंत्र का उपदेश करने वाले अथवा उनको मन्त्रणा देने वाले |
291 | सुरार्थ: | देवताओं का प्रयोजन सिद्ध करने वाले |
292 | बली केशिहा | केशी का नाश करने वाले महान् बलवान् |
293 | पुष्पवर्षामलश्री: | देवताओं द्वारा जिन पर पुष्पवर्षा की गयी है, वे भगवान |
294 | अमलश्री: | उज्ज्वल शोभा से सम्पन्न |
295 | नारदादेशतो व्योमहन्ता | नारदजी के कहने से व्योमासुर का वध करने वाले |
296 | अक्रूरसेवापर: | नन्द-व्रज में आये हुए अक्रूर की सेवा में संलग्न |
297 | सर्वदर्शी | सबके द्रष्टा |
298 | व्रजे गोपिकामोहद: | वज्र में गोपांगनाओं को मोहित करने वाले |
299 | कूलवर्ती | यमुना के तट पर विद्यमान |
300 | सतीराधिकाबोधद: | मथुरा जाते समय सती राधिका को बोध (आश्वासन) देने वाले |
301 | स्वप्नकर्ता | श्रीराधिका के लिये सुखमय स्वप्न की सृष्टि करने वाले |
302 | विलासी | लीला- विलास- परायण |
303 | महामोहनाशी | महामोह के नाशक |
304 | स्वबोध: | आत्मबोधस्वरूप |
305 | व्रजे शापतस्त्यक्तराधासकाश: | व्रज में शापवश राधा के समीप निवास का त्याग करने वाले |
306 | महामोहदावाग्निदग्धापति: | श्रीकृष्णविषयक महामोहरूप दावानल से दग्ध होने वाली श्रीराधा के पालक या प्राणरक्षक |
307 | सखीबन्धनान्मोचिताक्रूर: | सखियों के बन्धन से अक्रूर को छुड़ाने वाले |
308 | आरात सखीकङ्कणैस्ताडिताक्रूररक्षी | निकट आयी हुई सखियों के कंगनों की मार से पी पीड़ित अक्रूर की रक्षा करने वाले |
309 | व्रजे राधयारथस्थ: | व्रज में राधा के साथ रथ पर विराजमान |
310 | कृष्णचन्द्र: | श्रीकृष्णचन्द्र |
311 | गोपकै: सुगुप्तो गमी | ग्वाल-बालों के साथ अत्यन्त गुप्तरूप से मथुरा की यात्रा करने वाले |
312 | चारुलील: | मनोहर लीलाएं करने वाले |
313 | जलेऽक्रूरसंदर्शित: | यमुना के जल में अक्रूर को अपने रूप का दर्शन कराने वाले |
314 | दिव्यरूप: | दिव्यरूपधारी |
315 | दिदृक्षु: | मथुरापुरी देखने के इच्छुक |
316 | पुरीमोहिनीचित्तमोही | मथुरापुरी की मोहिनी स्त्रियों के भी चित्त को मोह लेने वाले |
317 | रङ्गकारप्रणाशी | कंस के रंगकार या धोबी को नष्ट करने वाले |
318 | सुवस्त्र: | सुन्दरवस्त्रधारी |
319 | स्त्रजी | माली सुदामा की दी हुई माला धारण करने वाले |
320 | वायकप्रीतिकृत् | दर्जी को प्रसन्न करने वाले |
321 | मालिपूज्य: | माली के द्वारा पूजित |
322 | महाकीर्तिद: | माली को महान सुयश प्रदान करने वाले |
323 | कुब्जाविनोदी | कुब्जा के साथ हास-विनोद करने वाले |
324 | स्फुरच्चदण्ड-कोदण्डरुग्ण: | कंस के कान्तिमान को दण्ड खण्डन (धनुष-भंग) करने वाले |
325 | प्रचण्ड: | प्रचण्ड (महान बलवान) दिखायी देने वाले |
326 | भटार्त्तिप्रद: | कंस के मल्ल योद्धाओं को पीड़ा देने वाले |
327 | कंसदु:स्वप्नकारी | कंस को बुरे सपने दिखाने वाले |
328 | महामल्लवेश: | महान मल्लों के समान वेष धारण करने वाले |
329 | करीन्द्र-प्रहारी | गजराज कुवलयापीड़ पर प्रहार करने वाले |
330 | महामात्यहा | महावतों को मारने वाले |
331 | रंगभूमिप्रवेशी | कंस की मल्लशाला में प्रवेश करने वाले |
332 | रसाढ्य: | नौ रसों से सम्पन्न (भिन्न-भिन्न द्रष्टाओं को विभिन्न रसों के आलम्बन के रूप में दिखायी देने वाले) |
333 | यश:स्पृक् | यशस्वी |
334 | बलीवाक्पटुश्री: | अन्नत शक्ति से सम्पन्न और बातचीत करने में प्रवीण ऐश्वर्यवान् |
335 | महामल्लहा | बड़े-बड़े मल्ल चाणूर और मुष्टिक आदि का वध करने वाले |
336 | युद्धकृत् | युद्ध करने वाले |
337 | स्त्रीवचोअर्थी | रंगोत्सव देखने के लिये आयी हुई स्त्रियों के वचनों को सुनने की इच्छा वाले |
338 | धरानायक: कंसहन्ता | कंस का हनन करने वाले भूतल के स्वामी |
339 | प्राग्यदु: | पूर्ववर्ती राजा यदुस्वरूप |
340 | सदापूजित | सदा सबसे पूजित |
341 | उग्रसेनप्रसिद्ध: | उग्रसेन की प्रसिद्धि के कारण |
342 | धराराज्यद: | उग्रसेन को भूमण्डल का राज्य देने वाले |
343 | यादवैर्मण्डितांग: | यादवों से सुशोभित शरीर वाले ।। |
344 | गुरो: पुत्रद: | गुरु को पुत्र प्रदान करने वाले |
345 | ब्रह्मविद् | ब्रह्मावेत्ता |
346 | ब्रह्मपाठी | वेदपाठ करने वाले |
347 | महाशंखहा | महान् राक्षस शंखासुर का वध करने वाले |
348 | दण्डधृकपूज्य: | दण्डधारी यमराज के लिये पूजनीय |
349 | व्रजे उद्धव प्रेषिता | वज्र में वहां का समाचार जानने के लिये उद्धव को भेजने वाले |
350 | गोपमोही | अपने रूप, गुण और सद्भाव से गोपागणों को मोह लेने वाले |
351 | यशोदाघृणी | मैया यशोदा के प्रति अत्यन्त कृपालु |
352 | गोपिकाज्ञानदेशी | गोपांगनाओं को ज्ञानोपदेश करने वाले |
353 | सदा स्नेहकृत् | सदा स्नेह करने वाले |
354 | कुब्जया पूजितांग: | कुब्जा के द्वारा पूजित अंगवाले |
355 | अक्रूरगेहंगमी | अक्रूर के घर पधारने वाले |
356 | मन्त्रवेत्ता | मन्त्रणा के मर्मज्ञ |
357 | पाण्डवप्रेषिताक्रूर: | पाण्डवों का समाचार लाने के लिये अक्रूर को भेजने वाले |
358 | सुखी सर्वदर्शी | सौख्ययुक्त, सबके साक्षी अथवा सर्वज्ञ |
359 | नृपानन्द-कारी | राजा उग्रसेन को आनन्द देने वाले |
360 | महाक्षौहिणीहा | जरासंध की तीस अक्षौहिणी सेना का विनाश करने वाले |
361 | जरासंधमानोद्धर: | जरासंध का मान भंग करने वाले |
362 | द्वारकाकारक: | द्वारकापुरी का निर्माण करने वाले |
363 | मोक्षकर्ता | भवबन्धन से छुटकारा दिलाने वाले |
364 | रणी | युद्ध के लिये सदा उद्यत |
365 | सर्वाभैमस्तुत: | सत्ययुग के चक्रवर्ती राजा मुचुकुन्द ने जिनकी स्तुति की, ऐसे |
366 | ज्ञानदाता | मुचुकुन्द को ज्ञान प्रदान करने वाले |
367 | जरासंध संकल्पकृत | एक बार अपनी पराजय का अभिनय करके जरासंध के संकल्प की पूर्ति करने वाले |
368 | धावदङ्घ्रि: | पैदल भागने वाले |
369 | नगादुत्पतन्द्वारकामध्वर्ती | प्रवर्षणगिरि से उछलकर द्वारकापुरी के बीच विराजमान |
370 | रेवतीभूषण | बलरामरूप से रेवती के सौभाग्यभूषण |
371 | तालचिह्नो यदु: | ताल के चिन्ह से युक्त ध्वजा वाले यदुवीर |
372 | रुक्मिणीहारक: | रुक्मिणी का अपहरण करने वाले |
373 | चैद्यभेद्य: | चेदिराज शिशुपाल जिनका वध्य है, वे |
374 | रूक्मिरूपप्रणाशी | रुक्मी की आधी मूंछ मुंड़कर उसे कुरूप बनाने वाले |
375 | सुखाशी | स्वरूपभूत आनन्द के आस्वादक |
376 | अनन्त: | शेषनागस्परूप |
377 | मार: | कामदेवावतार |
378 | कार्ष्णि | कृष्णकुमार प्रद्युम्न |
379 | काम: | कामदेव |
380 | मनोज: | काम |
381 | शम्बरारि: | शम्बरासुर के शत्रु कामदेव |
382 | रतीश: | रति के स्वामी |
383 | रथी | रथारूढ़ |
384 | मन्मथ | मन को मथ देने वाले |
385 | मीनकेतु: | मत्स्यचिन्ह ध्वजा से युक्त |
386 | शरी | बाणधारी |
387 | स्मर: | काम |
388 | दर्पक: | कामदेव |
389 | मानहा | मानमर्दन करने वाले |
390 | पञ्चबाण: | पंचबाणधारी कामदेव (ये सब नाम प्रद्युम्नस्वरूप श्रीहरि के पर्यायवाची हैं)। |
391 | प्रिय: सत्यभामापति: | सत्यभामा के प्रिय पति |
392 | यादवेश: | यादवों के स्वामी |
393 | सत्राजित्प्रेमपूर: | सत्राजित् के प्रेम को पूर्ण करने वाले |
394 | प्रहास: | उत्कृष्ट हास वाले |
395 | महारत्नद: | महारत्न स्यमन्तक को ढूंढ़कर ला देने वाले |
396 | जाम्बवद्युद्धकारी | जाम्बवान् से युद्ध करने वाले |
397 | महाचक्रधृक् | महान सुदर्शन चक्र धारण करने वाले |
398 | खड्गधृक् | ‘नन्दक’ नामक खड्ग धारण करने वाले |
399 | रामसंधि | बलरामजी के साथ संधि करने वाले |
400 | विहारस्थित: | लीलाविहारपरायण |
401 | पाण्डवप्रेमकारी | पाण्डवों से प्रेम करने वाले |
402 | कलिन्दांगजामोहन: | कालिन्दी के मन को मोह लेने वाले |
403 | खाण्डवार्थी | खाण्डव-वन को अग्निदेव के लिये अर्पित करने के इच्छुक |
404 | फाल्गुनप्रीतिकृत् सखा | अर्जुन पर प्रेम रखने वाले उनके सखा |
405 | नग्नकर्ता | खाण्डव-वन को जलाकर नग्न (शून्य) करने वाले |
406 | मित्रविन्दापति: | ‘मित्राविन्दा’ नामवाली अवन्ती देश की राजकुमारी के पति |
407 | क्रीडनार्थी | क्रीडा या खेल के इच्छुक |
408 | नृपप्रेमकृत् | राजा नग्नजित् से प्रेम करने वाले |
409 | सप्तरूपो गोजयी | सात रूप धारण करके सात बिगड़ैल बैलों को एक ही साथ नाथकर काबू में कर लेने वाले |
410 | सत्यापति: | नग्नजित्कुमारी सत्या के पति |
411 | पारिवर्ही | राजा नग्नजित् के द्वारा दिये दहेज को ग्रहण करने वाले |
412 | यथेष्टम् | पूर्ण |
413 | नृपै: संवृत: | सत्या को लेकर लौटते समय मार्ग में युद्धार्थी राजाओं द्वारा घेर लिये जाने वाले |
414 | भद्रापति: | भद्रा के स्वामी |
415 | मधोर्विलासी | मधुमास चैत्र की पूर्णिमा को रासविलास करने वाले |
416 | मानिनीश: | मानिनी जनों के प्राणवल्लभ |
417 | जनेश: | प्रजाजनों के स्वामी |
418 | शुनासीरमोहावृत: | इन्द्र के प्रति मोह (स्नेह एवं कृपाभाव) से युक्त |
419 | सत्सभार्य: | सती भार्या से युक्त |
420 | सतार्क्ष्य: | गरुड पर आरूढ़ |
421 | मुरारि: | मुर दैत्य का नाश करने वाले |
422 | पुरीसंघभेत्ता | भौमसुर की पुरी के दुर्गसमुदाय का भेदन करने वाले |
423 | सुवीर: शिर:खण्डन: | श्रेष्ठवीर असुरों का मस्तक काटने वाले |
424 | दैत्यनाशी | दैत्यों का नाश करने वाले |
425 | शरी भौमहा | सायकधारी होकर भौमासुर का वध करने वाले |
426 | चण्डवेग: | प्रचण्ड वेगशाली |
427 | प्रवीर: | उत्कृष्ट वीर |
428 | धरासंस्तुत: | पृथ्वी देवी के मुख से अपना गुणगान सुनने वाले |
429 | कुण्डलच्छत्रहर्ता | अदितिे के कुण्डल और इन्द्र के छत्र को भौमासुर की राजधानी से लेकर उसे स्वर्गलोक तक पहुंचाने वाले |
430 | महारत्नयुक् | महान् मणिरत्नों से सम्पन्न |
431 | राजकन्याअभिराम: | सोलह हजार राजकुमारियों के सुन्दर पति |
432 | शचीपूजित: | स्वर्ग में इन्द्रपत्नी शची के द्वारा सम्मानित |
433 | शक्रजित | पारिजात के लिये होने वाले युद्ध में इन्द्र को जीतने वाले |
434 | मानहर्ता | इन्द्र का अभिमान चूर्ण कर देने वाले |
435 | पारि-जातापहारी रमेश: | पारिजात का अपहरण करने वालेरमावल्लभ |
436 | गृही चामरै: शोभित: | गृहस्थ के रूप में रहकर श्वेत चंवर डुलाये जाने के कारण अतिशय शोभायमान |
437 | भीष्मककन्यापति: | राजा भीष्म की पुत्री रुक्मिणी के पति |
438 | हास्यकृत् | रुक्मिणी के साथ परिहास करने वाले |
439 | मानिनीमानकारी | मानिनी रुक्मिणी को मान देने वाले |
440 | रुक्मिणीवाक्पटु: | रुक्मिणी को अपनी बातों से रिझाने में कुशल |
441 | प्रेमगेह: | प्रेम के अधिष्ठान |
442 | सतीमोहन: | सतियों को भी मोह लेने वाले |
443 | कामदेवापरश्री: | दूसरे कामदेव के समान मनोरम सुषमा से सम्पन्न |
444 | सुदेष्ण: | ‘सुदेष्ण’ नामक श्रीकृष्ण-पुत्र |
445 | सुचारु: | सुचारु |
446 | चारुदेष्ण: | चारुदेष्ण |
447 | चारुदेह: | चारुदेह |
448 | बली चारुगुप्त: | बली, चारुगुप्त |
449 | सुती भद्रचारु: | पुत्रवान् भद्रचारु |
450 | चारुचन्द्र: | चारुचन्द्र |
451 | विचारु: | विचारु |
452 | चारु: | चारु |
453 | रथीपुत्ररूप: | रथी पुत्रस्वरूप |
454 | सुभानु: | सुभानु |
455 | प्रभानु: | प्रभानु |
456 | चन्द्रभानु: | चन्द्रभानु |
457 | बृहद्भानु: | बृहद्भानु |
458 | अष्टभानु: | अष्टभानु |
459 | साम्ब: | साम्ब |
460 | सुमित्र: | सुमित्र |
461 | क्रतु: | क्रतु |
462 | चित्रकेतु: | चित्रकेतु |
463 | वीर: अश्वसेन: | वीर अश्वसेन |
464 | वृष: | वृष |
465 | चित्रगु: | चित्रगु |
466 | चन्द्रबिम्ब: | चन्द्रबिम्ब |
467 | विशंकु: | विशंकु |
468 | वसु: | वसु |
469 | श्रुत: | श्रुत |
470 | भद्र: | भद्र |
471 | सुबाहु: वृष: | उत्तम भुजाओं-युक्त वृष |
472 | सोम: वर: | श्रेष्ठ सोम |
473 | शान्ति: | शान्ति |
474 | प्रघोष: | प्रघोष |
475 | सिंह: | सिंह |
476 | बल: ऊर्ध्वग: | बल और ऊर्ध्वग |
477 | वर्धन: | वर्धन |
478 | उन्नाद: | उन्नाद |
479 | महाश: | महाश |
480 | वृक: | वृक |
481 | वृक: | वृक |
482 | पावन: | पावन |
483 | वन्हिमित्र: | वन्हिमित्र |
484 | क्षुधि: | क्षुधि |
485 | हर्षक: | हर्षक |
486 | अनिल: | अनिल |
487 | अमित्रजित्: | अमित्रजित |
488 | सुभद्र: | सुभद्र |
489 | जय: | जय |
490 | सत्यक: | सत्यक |
491 | वाम: | वाम |
492 | आयु: आयु, यदु: | यदु |
493 | कोटिश: पुत्रपौत्रे: प्रसिद्ध: | इस प्रकार करोड़ों पुत्र-पौत्रों से प्रसिद्ध |
494 | हली दण्डधृक् | ईषादण्डधारी हलधर बलराम |
495 | रुक्महा | रुक्मी का वध करने वाले |
496 | अनिरुद्ध: | किसी के द्वारा रोके न जा सकने वाले |
497 | राजभिर्हास्यग: | अनिरूद्ध के विवाह में द्युत-क्रीड़ा के समय राजाओं ने जिनकी हंसी उड़ायी |
498 | द्यूतकर्ता | विनोद के लिये द्यूत-क्रीड़ा में भाग लेने वाले बलरामजी |
499 | मधु: | मधुवंश में अवतीर्ण |
500 | ब्रह्मसू: | ब्रह्माजी के अवतार अनिरूद्ध |
501 | बाणपुत्रीपति: | बाणासुर की कन्या ऊषा के स्वामी |
502 | महासुन्दर: | अतिशय सौन्दर्यशाली |
503 | कामपुत्र: | प्रद्युम्न के पुत्र अनिरूद्धरूप |
504 | बलीश: | बलवानों के ईश्वर |
505 | महादैत्यसंग्रामकृद् यादवेश: | बड़े-बड़े दैत्यों के साथ युद्ध करने वाले यादवों के स्वामी |
506 | पुरीभञ्चन: | बाणसुर को नगरी को नष्ट- भ्रष्ट करने वाला |
507 | भूतसंत्रासकारी | भूतगणों को संत्रस्त कर देने वाले |
508 | मृधे रुद्रजित् | युद्ध में रुद्र को जीतने वाले |
509 | रुद्रमोही | जृम्भणास्त्र के प्रयोग से रुद्रदेव को मोहित करने वाले |
510 | मृधार्थी | युद्धाभिलाषी |
511 | स्कन्दजित | कुमार कार्तिकेय को परास्त करने वाले |
512 | कूपकर्णप्रहारी | धनुष भंग करने वाले |
513 | धनुर्भजंन: | धनुष भंग करने वाले |
514 | बाणमानप्रहारी | बाणासुर के अभिमान को चूर्ण कर देने वाले |
515 | ज्वरोत्पत्तिकृत | ज्वर की उत्तपत्ति करने वाले |
516 | ज्वरेण संस्तुत | रुद्र के ज्वर द्वारा जिनकी स्तुति की गई, वे |
517 | भुजाछेदकृत् | बाणासुर की बाहों को काट देने वाले |
518 | बाणसंत्रासकर्ता | बाणासुर के मन में त्रास उत्पन्न कर देने वाले |
519 | मुडप्रस्तुत: | भगवान् शिव के द्वारा स्तुत |
520 | युद्धकृत् | युद्ध करने वाले |
521 | भूमिभर्त्ता | भूमण्डल का भरण-पोषण करने वाले, अथवा भूदेवी के पति |
522 | नृगं मुक्तिद: | राजा नृग का उद्धार करने वाले |
523 | यादवानां ज्ञानद: | यादवों को ज्ञान देने वाले |
524 | रथस्थ: | दिव्य रथ पर आरूढ़ |
525 | व्रजप्रेमप: | व्रजविषयक प्रेम के पालक अथवा व्रजवासियों के प्रेमरस का पान करने वाले |
526 | गोपमुख्य: | गोपशिरोमणि |
527 | महासुन्दरीक्रीडित: | अपनी प्रेयसी परम सुन्दरियों के साथ क्रीडा करने वाले बलरामजी |
528 | पुष्पमाली | पुष्प मालाओं से अलंकृत |
529 | कलिन्दांगजाभेदन: | कालिन्दी की धारा को फोड़कर अपनी ओर खींच लाने वाले |
530 | सीरपाणि: | हाथों में हल धारण करने वाले |
531 | महादम्भिहा | बड़े-बड़े दम्भी–पाखण्डियों का दमन करने वाले |
532 | पौण्ड्रमानप्रहारी | पौण्ड्रक के घमंड को चूर्ण कर देने वाले |
533 | शिरश्छेदक: | उसके मस्तक को काट देने वाले |
534 | काशिराजप्रणाशी | काशिकाराज का नाश करने वाले |
535 | महाअक्षौहिणीध्वंसकृत् | शत्रुओं की विशाल अक्षौहिणी सेना का विनाश करने वाले |
536 | चक्रहस्त: | चक्रपाणि |
537 | पुरीदीपक: | काशीपुरी को जलाने वाले |
538 | राक्षसीनाशकर्ता | राक्षसी के नाशक |
539 | अनन्त: | शेषनागरूप |
540 | महीध्र: | धरणी को धारण करने वाले |
541 | फणी | फणधारी |
542 | वानरारि: | ‘द्विविद’ नामक वानर के शत्रु |
543 | स्फुरद्गौरवर्ण: | प्रकाशमान गौरवर्ण वाले |
544 | महापद्मनेत्र: | प्रफुल्ल कमल के समान विशाल नेत्रवाले |
545 | कुरुग्रामतिर्यग्गति: | कौरवों के निवास स्थल हस्तिनापुर को गंगा की ओर तिरछी दिशा में खींच लेने वाले |
546 | गौरवार्थं कौरवै: स्तुत: | जिनका गौरव प्रकट करने के लिये कौरवों ने स्तुति की, वे बलरामजी |
547 | ससाम्ब: पारिबर्ही | साम्ब के साथ कौरवों से दहेज लेकर लौटने वाले |
548 | महावैभवी | महान् वैभवशाली |
549 | द्वारकेश: | द्वारकानाथ |
550 | अनेक: | अनेक रूपधारी |
551 | चलन्नारद: | नारदजी को विचलित कर देने वाले |
552 | श्रीप्रभादर्शक: | अपनी लक्ष्मी तथा प्रभाव को दिखाने वाले |
553 | महर्षिस्तुत: | महर्षियों से संस्तुत |
554 | ब्रह्मदेव: | ब्राह्मणों को देवता मानने वाले अथवा ब्रह्माजी के आराध्यदेव |
555 | पुराण: | पुराणपुरुष |
556 | सदा षोडशस्त्रीसहस्थित: | सर्वदा सोलह हजार पत्नियों के साथ रहने वाले |
557 | गृही | आदर्श गृहस्थ |
558 | लोकरक्षापर: | समस्त लोकों की रक्षा में तत्पर |
559 | लोकरीति: | लौकिक रीति का अनुसरण करने वाले |
560 | प्रभु: | अखिल विश्व के स्वामी |
561 | उग्रसेनावृत: | उग्र सेनाओं से घिरे हुए |
562 | दुर्गयुक्त: | दुर्ग से युक्त |
563 | राजदूतस्तुत: | जरासंध के बंदी राजाओं द्वारा भेजे गये दूत ने जिनकी स्तुति की, वे |
564 | बन्धभेत्ता स्थित: | बन्दी राजाओं के बन्धन काटकर उनके लिये मुक्तिदाता के रूप में स्थित नित्य विद्यमान |
565 | नारदप्रस्तुत: | नारदजी के द्वारा संस्तुत |
566 | पाण्डवार्थी | पाण्डवों का अर्थ सिद्ध करने वाले |
567 | नृपैर्मन्त्रकृत् | राजाओं के साथ सलाह करने वाले |
568 | उद्धवप्रीतिपूर्ण: | उद्धव की प्रीति से परिपूर्ण |
569 | पुत्रपौत्रैर्वृत: | पुत्र-पौत्रों से घिरे हुए |
570 | कुरुग्रामगन्ता घृणी | कुरुग्राम-इन्द्रप्रस्थ में जाने वाले दयालु |
571 | धर्मराजस्तुत: | धर्मराज युधिष्ठिर से संस्तुत |
572 | भीमयुक्त: | भीमसेन से सप्रेम मिलने वाले |
573 | परानन्दद: | परमानन्द प्रदान करने वाले |
574 | धर्मजेन मन्त्रकृत् | धर्मराज युधिष्ठिर से सलाह करने वाले |
575 | दिशाजित् बली | दिग्विजय बलवान् |
576 | राजसूयार्थकारी | युधिष्ठिर के राजसूय यज्ञ-सम्बन्धी कार्य को सिद्ध करने वाले |
577 | जरासंधहा | जरासंध का वध करने वाले |
578 | भीमसेनस्वरूप: | भीमसेनस्वरूप |
579 | विप्ररूप: | ब्राह्मण का रूप धारण करके जरासंध के पास जाने वाले |
580 | गदायुद्धकर्ता | भीमरूप से गदायुद्ध करने वाले |
581 | कृपालु: | दयालु |
582 | महाबन्धनच्छेदकारी | बड़े-बड़े बन्धनों को काट देने अथवा महान भवबन्धन का उच्छेद करने वाले |
583 | नृपै: संस्तुत: | जरासंध के कारागर से मुक्त राजाओं द्वारा संस्तुत |
584 | धर्मगेहमागत: | धर्मराज के घर में आये हुए |
585 | द्विजै: संवृत: | ब्राह्मणों से घिरे हुए |
586 | यज्ञसम्भारकर्ता | यज्ञ के उपकरण जुटाने वाले |
587 | जनै: पूजित: | सब लोगों से पूजित |
588 | चैद्यदुर्वाक्क्षम: | चेदिराज शिशुपाल के दुर्वचनों को सह लेने वाले |
589 | महामोक्षद: | उसे महान मोक्ष देने वाले |
590 | अरे: शिरश्छेदकारी | सुदर्शन चक्र से शत्रु शिशुपाल का सिर काट लेने वाले |
591 | महायज्ञशोभाकर: | युधिष्ठिर के महान् यज्ञ की शोभा बढ़ाने वाले |
592 | चक्रवर्ती नृपानन्दकारी | राजाओं को आनन्द प्रदान करने वाले सार्वभौम सम्राट् |
593 | सुहारी विहारी | सुन्दर हार से सुशोभित विहार परायण प्रभु |
594 | सभासंवृत: | सभा सदों से घिरे हुए |
595 | कौरवस्य मानहृत् | कुरुराज दुर्योधन का मान हर लेने वाले |
596 | शाल्वसंहारक: | राजा शाल्व का संहार करने वाले |
597 | यानहन्ता | शाल्व के सौभ विमान को तोड़ने डालने वाले |
598 | सभोज: | भोजवंशियों सहित |
599 | वृष्णि: | वृष्णिवंशी |
600 | मधु: | मधुवंशी |
601 | शूरसेन: | शूरवीर सेना से संयुक्त, अथवा शूरसेनवंशी |
602 | दशार्ह: | दशार्हवंशी |
603 | यदु: अन्धक: | यदुवंशी तथा अन्धकवंशी |
604 | लोकजित् | लोकविजयी |
605 | द्युमन्मानहारी | द्युमन् का मान हर लेने वाले |
606 | वर्मधृक | कवचधारी |
607 | दिव्यशस्त्री | दिव्य आयुधारी |
608 | स्वबोध | आत्मबोधस्वरूप |
609 | सदा रक्षक: | साधु पुरुषों की सदा रक्षा करने वाले |
610 | दैत्यहन्ता | दैत्यों का वध करने वाले |
611 | दन्तवक्त्रप्रणाशी | दन्तवक्त्र का नाश करने वाले |
612 | गदाधृक् | गदाधारी |
613 | जगत्तीर्थयात्राकर: | सम्पूर्ण जगत् की तीर्थ यात्रा करने वाले बलरामजी |
614 | पद्महार: | कमल की माला धारण करने वाले |
615 | कुशी सूतहन्ता | कुश हाथ में लेकर रोमहर्षण सूत का वध करने वाले |
616 | कृपाकृत | कृपा करने वाले |
617 | स्मृतीश: | धर्मशास्त्रों के स्वामी |
618 | अमल: | निर्मल स्वरूप |
619 | बल्वलांगप्रभाखण्डकारी | बल्वल की अंग कान्ति को खण्डित करने वाले |
620 | भीमदुर्योधनज्ञानदाता | भीमसेन और दुर्योधन को ज्ञान देने वाले |
621 | अपर: | जिनसे बढ़कर दूसरा कोई नहीं है, ऐसे |
622 | रोहिणीसौख्यद: | माता रोहिणी को सुख देने वाले |
623 | रेवतीश: | रेवती के पति बलरामजी |
624 | महादानकृत् | बड़े भारी दानी |
625 | विप्रदारिद्रयहा | सुदामा ब्राह्मण की दरिद्रता दूर कर देने वाले |
626 | सदा प्रेमयुक् | नित्य प्रेमी |
627 | श्रीसुदाम्न सहाय: | श्रीसुदामा के सहायक |
628 | सराम: भार्गवक्षेत्रगन्ता: | बलरामसहित, परशुरामजी के शूर्पारक क्षेत्र की यात्रा करने वाले |
629 | श्रुते सूर्योपरागे सर्वदर्शी | विख्यात सूर्यग्रहण के अवसर पर सबसे मिलने वाले |
630 | महासेनयास्थित: | विशाल सेना के साथ विद्यमान |
631 | स्नानयुक्त: महादानकृत् | सूर्य-ग्रहण पर्व पर स्नान करके महान् दान करने वाले |
632 | मित्रसम्मेलनार्थी | मित्रों के साथ मिलने के लिये इच्छुक अथवा मित्र सम्मेलन रूप प्रयोजन वाले |
633 | पाण्डवप्रीतिद: | पाण्डवों को प्रीति प्रदान करने वाले |
634 | कुन्तिजार्थी | कुन्ती और उनके पुत्रों का अर्थ सिद्ध करने वाले |
635 | विशालाक्ष मोहप्रद: | विशालाक्ष को मोह में डालने वाले |
636 | शान्तिद: | शान्ति देने वाले |
637 | सखी कोटिभि: गोपिकाभि: सहवटे राधिकाराधन: | सखीस्वरूप कोटिश: गोपकिशोरियों के साथ वट के नीचे श्रीराधिका की आराधना करने वाले |
638 | राधिका प्राणनाथ: | श्रीराधा के प्राणेश्वर |
639 | सखीमोहदावाग्निहा | सखियों के मोहरूपी दावानल को नष्ट करने वाले |
640 | वैभवेश: | वैभव के स्वामी |
641 | स्फुरत्कोटिकंदर्पलीलाविशेष: | कोटि-कोटि कान्तिमान् कामदेवों से भी बढ़कर लीला-विशेष प्रकट करने वाले |
642 | सखीराधिकादु:खनाशी | सखियों सहित श्रीराधा के दु:ख का नाश करने वाले |
643 | विलासी | विलासशाली |
644 | सखी मध्यग: | सखियों की मण्डली में विराजमान |
645 | शापहा | शाप दूर करने वाले |
646 | माधवीश: | माधवी श्रीराधा के स्वामी |
647 | शंत वर्षविक्षेपहृत् | सौ वर्षों की वियोग व्यथा को हर लेने वाले |
648 | नन्दपुत्र: | नन्दकुमार |
649 | नन्दवक्षोगत: | नन्द की गोद में बैठने वाले |
650 | शीतलांग: | शीतल शरीर वाले |
651 | यशोदाशुच: स्नानकृत् | यशोदाजी के प्रेमाश्रुओं से नहाने वाले |
652 | दु:खहन्ता | दु:ख दूर करने वाले |
653 | सदा गोपिकानेत्रलग्न: व्रजेश: | नित्यनिरन्तर गोपांगनाओं के नेत्र में बसे रहने वाले व्रजेश्वर |
654 | देवकीरोहिणीभ्यां स्तुत: | देवकी और रोहिणी से संस्तुत |
655 | सुरेन्द्र: | देवताओं के स्वामी |
656 | रहो गोपिकाज्ञानद: | एकान्त में गोपिकाओं को ज्ञान देने वाले |
657 | मानद: | मान देने वाले अथवा मानका खण्डन करने वाले |
658 | पट्टराज्ञीभि: आरात् संस्तुत: धनी | पटरानियों द्वारा निकट और दूर से भी संस्तुत परम ऐश्वर्य से सम्पन्न |
659 | सदा लक्ष्मणाप्राणनाथ: | सदैव लक्ष्मणा के प्राणवल्लभ |
660 | सदा षोडशस्त्रीसहस्त्रस्तुतांग: | सोलह हजार रानियों द्वारा जिनके श्रीविग्रह की सदा स्तुति की गयी है |
661 | शुक: | शुकमुनिस्वरूप |
662 | व्यासदेव: | व्यासदेवरूप, (इसी प्रकार अन्य ऋषियों के नामों में भी स्वरूप जोड़ लेना चाहिये) |
663 | सुमन्तु: | सुमन्तु |
664 | सित: | सित |
665 | भरद्वाजक: | भरद्वाज |
666 | गौतम: | गौतम |
667 | आसुरि: | आसुरि |
668 | सद्वसिष्ठ: | श्रेष्ठ वसिष्ठ मुनि |
669 | शतानन्द: | शतानन्द |
670 | आद्य: राम: | आद्य राम के रूप में प्रसिद्ध परशुराम |
671 | पर्वतो मुनि: | पर्वतमुनि |
672 | नारद: | नारदमुनि |
673 | धौम्य: | धौम्यमुनि |
674 | इन्द्र | इन्द्रमुनि |
675 | असित: | असित |
676 | अत्रि: | अत्रि |
677 | विभाण्ड: | विभाण्ड |
678 | प्रचेता: | प्रचेता |
679 | कृप: | कृप |
680 | कुमार: | सनत्कुमार |
681 | सनन्द: | सनन्दन |
682 | याज्ञवल्क्य: | याज्ञवल्क्य |
683 | ऋभु: | ऋभु |
684 | अंगिरा: | अंगिरा |
685 | देवल: | देवल |
686 | श्रीमृकण्ड: | श्रीमृकण्ड |
687 | मरीचि: | मरीचि |
688 | क्रतु: | क्रतु |
689 | और्वक: | और्व |
690 | लोमश: | लोमश |
691 | पुलस्त्य: | पुलस्त्य |
692 | भृगु: | भृगु |
693 | ब्रह्मारात: वसिष्ठ: | ब्रह्मरात वसिष्ठ |
694 | नर: नारायण: | नर-नारायण |
695 | दत्त: | दत्तात्रेय |
696 | पाणिनि: | व्याकरण-सूत्रकार पाणिनि |
697 | पिंगल: | छन्द:सूत्रकार महर्षि पिंगल |
698 | भाष्यकार: | महाभाष्यकार पिंजलि |
699 | कात्यायन: | वार्तिककार कात्यायन |
700 | विप्रपातंजलि: | ब्राह्मण पतंजलि |
701 | गर्ग: | यदुकुल के स्वामी |
702 | गुरु: | बृहस्पति |
703 | गीष्पति: | वाचस्पति बृहस्पति |
704 | गौतमीश: | गौतम के स्वामी |
705 | मुनि: जाजलि: | महर्षि जाजलि |
706 | कश्यप: | कश्यप |
707 | गालव: | गालव |
708 | द्विज: सौभरि: | ब्रह्मर्षि सौभरि |
709 | ऋष्यश्रृंग: | ऋष्यश्रृंग |
710 | कण्व: | कण्व |
711 | द्वित: | द्वित |
712 | जातूद्भव: | जातूकर्ण्य |
713 | एकत: | एकत |
714 | घन: | घन |
715 | कर्दमस्य-आत्मज: | कर्दमपुत्र कपिल |
716 | कर्दम: | कपिल के पिता महर्षि कर्दम |
717 | भार्गव: | भृगुपुत्र च्यवन |
718 | कौत्स्य: | पवित्र कौत्स्य |
719 | आरुणि: | आरुणि |
720 | शुचि: पिप्पलाद: | पवित्र पिप्पलाद मुनि |
721 | मृकण्डस्य पुत्र: | मार्कण्डेय |
722 | पैल: | पैल |
723 | जैमिनि: | जैमिनि |
724 | सत् सुमन्तु: | सत्सुमन्तु |
725 | वरो गांगल | श्रेष्ठ गांगल मुनि |
726 | स्फोटगेह: फलाद | फल खाने वाले स्फोटगेह |
727 | सदापूजित: ब्राह्मण: | नित्यपूजित ब्राह्मणस्वरूप |
728 | सर्वरूपी: | सर्व-रूपधारी सर्व-रूपधारी |
729 | महामोहनाश: मुनीश: | महान् मोह का नाश करने वाले मुनीश्वर |
730 | प्रागमर: | पूर्वदेवता जो उपेन्द्रवतार में देवतारूप में थे |
731 | मुनीशस्तुत: | मुनीश्वरों द्वारा संस्तुत |
732 | शौरिविज्ञानदाता | वसुदेवजी को ज्ञान देने वाले |
733 | महायज्ञकृत् | महान् यज्ञ करने वाले |
734 | आभृथस्नानपूज्य: | यज्ञान्त में किये जाने वाले |
735 | सदादक्षिणाद: | सदा दक्षिणा देने वाले |
736 | नृपै: पारिबर्ही | राजाओं से भेंट लेने वाले |
737 | व्रजानन्दद: | वज्र को आनन्द देने वाले |
738 | द्वाराकागेहदर्शी | द्वारकापुरी के भवानों को देखने वालेद्वारकापुरी के भवानों को देखने वाले |
739 | महाज्ञानद: | महान् ज्ञान प्रदान करने वाले |
740 | देवकीपुत्रद: | देवकी को उनके मरे हुए पुत्र लाकर देने वाले |
741 | असुरै: पूजित: | असुरों से पूजित |
742 | इन्द्रसेनादृत: | राजा बलि से सम्मानित |
743 | सदाफाल्गुनप्रीतिकृत् | अर्जुन से सदा प्रेम करने वाले |
744 | सत्सुभद्राविवाहे द्विपाश्रवप्रद: | सुभद्रा के शुभ विवाह में दहेज के रूप में हाथी, घोड़े देने वाले |
745 | मानयान: | वरपक्ष को सम्मानित करने वाले अथवा मानयुक्त वाहन अर्पित करने वाले |
746 | भुवं दर्शक: | भूमण्डल को देखने और दिखाने वाले |
747 | मैथिलेन प्रयुक्त: | मिथिलापति राजा बहुलाश्र्व तथा मिथिलानिवासी ब्राह्मण श्रुतदेव से एक ही समय दर्शन देने के लिये प्रार्थित |
748 | आशु ब्राह्मणै: सह राजा स्थित: ब्राह्मणैश्च स्थित: | उसी क्षण एक ही साथ राजा बहुलाश्र्व के साथ विराजमान तथा श्रुतदेव ब्राह्मण के साथ ब्राह्मणों में विराजमान |
749 | मैथिले कृती | मैथिल राजा और मैथिल ब्राह्मण के प्रति कर्तव्य का पालन करने वाले |
750 | लोकवेदोपदेशी | लोक और वेद का उपदेश करने वाले |
751 | सदा वेदवाक्यै: स्तुत: | सदा वेदावचनों द्वारा स्तुत |
752 | शेषशायी | शेषनाग की शय्या पर शयन करने वाले |
753 | अमरेषु ब्राह्मणै: परीक्षावृत: | भृगु आदि ब्राह्मणों ने परीक्षा करके सब देवताओं में श्रेष्ठ रूप से जिनका वरण किया है |
754 | भृगुप्रार्थित: | भृगु से प्रार्थित |
755 | दैत्यहा | दैत्यनाशक |
756 | ईशरक्षी | भस्मासुर को भस्म करके शिवजी की रक्षा करने वाले |
757 | अर्जुनस्य सखा | अर्जुन के मित्र |
758 | अर्जुनस्यापि मानप्रहारी | अर्जुन का भी अभिमान भंग करने वाले |
759 | विप्रपुत्रप्रद: | ब्राह्मण को पुत्र प्रदान करने वाले |
760 | धामगन्ता | ब्राह्मण के पुत्रों को लाने के लिये अपने दिव्यधाम में जाने वाले |
761 | माधवीभिर्विहारस्थित: | अपनी भार्या स्वरूपा मधुकुल की स्त्रियों के साथ समुद्र में जल-विहार करने वाले |
762 | कलांग | कलाएं जिनके अंग हैं, वे |
763 | महामोहदावाग्निदग्धाभिराम: | महामोहमयदावानल से दग्ध (नष्ट) हुए लोगों के मन को आकर्षित करने वाले |
764 | यदु: उग्रसेन: नृप: | यदु, उग्रसेन, नृपति |
765 | अक्रूर | अक्रूर अथवा क्रूरता रहित |
766 | उद्धव: | उद्धव अथवा उत्सवरूप |
767 | शूरसेन: | शूरसेन |
768 | शूर: | शूर |
769 | हृदीक: | कृतवर्मा के पिता ह्दीक (समस्त यादव भगवत्स्वरूप या भगवान की विभूति हैं, इसलिये इन नामों में इनकी गणना की गयी है) |
770 | सत्राजित: | सत्राजित |
771 | अप्रमेय: | प्रमाणातीत |
772 | गद: | बलरामजी के छोटे भाई गद |
773 | सारण: | सारण |
774 | सात्यिक | सत्यकपुत्र |
775 | देवभाग: | देवभाग |
776 | मानस: | मानस |
777 | संजय: | संजय |
778 | श्यामक: | श्यामक |
779 | वृक: | वृक |
780 | वत्सक: | वत्सक |
781 | देवक: | देवक |
782 | भद्रसेन: | भद्रसेन |
783 | नृप अजातशत्रु: | राजा युधिष्ठिर |
784 | जय: | जय (अर्जुन) |
785 | माद्रीपुत्र: | नकुल सहदेव |
786 | भीष्म: | दुर्योधन आदि के पितामह देवव्रत |
787 | कृप: | कृपाचार्य |
788 | बुद्धिचक्षु: | प्रज्ञाचक्षु धृतराष्ट्र |
789 | पाण्डु: | पाण्डवों के पिता राजा पाण्डु |
790 | शांतनु: | भीष्म के पिता राजा शान्तनु |
791 | देवो बाल्हीक: | देवस्वरूप बाल्हीक |
792 | भूरिश्रवा: | भूरिश्रवा |
793 | चित्रवीर्य: | विचित्रवीर्य |
794 | विचित्र: | विचित्र या चित्रांगद |
795 | शल: | शल |
796 | दुर्योधन: | जिसके साथ युद्ध करना कठिन हो, वह राजा दुर्योधन |
797 | कर्ण: | कर्ण |
798 | सुभद्रासुत: | सुभद्राकुमार अभिमन्यु |
799 | प्रसिद्ध: विष्णुरात: | भगवान् श्रीकृष्ण ने जिन्हें जीवनदान दिया था, वे सुप्रसिद्ध राजा परीक्षित |
800 | जनमेजय: | परीक्षित के पुत्र राजा जनमेजय |
801 | पाण्डव: | पांचों पाण्डव |
802 | कौरव: | कुरुकुल में उत्पन्न क्षत्रियसमुदाय |
803 | सर्वतेजा: हरि: | सम्पूर्ण तेज से सम्पन्न एवं भक्तों के चित्त हरण करने वाले भगवान् श्रीकृष्ण |
804 | सर्वरूपी | सर्वस्वरूप |
805 | राधया व्रजं ह्रागत: | श्रीराधा के साथ व्रज में अवतीर्ण |
806 | पूर्णदेव: | परिपूर्णतम परमात्मा |
807 | वर: | सब के वरधीय |
808 | रासलीलापर: | रासक्रीडापरायण |
809 | दिव्यरूपी | दिव्य रूप वाले |
810 | रथस्थ: | रथ पर विराजमान |
811 | नवद्वीपखण्डप्रदर्शी | जमबूद्वीप के नौ खण्डों को देखने-दिखाने वाले |
812 | महामानद: | बहुत सम्मान देने वाले अथवा महामान का खण्डन करने वाले |
813 | विश्वरूप: | स्वयं ही विश्व के रूप में प्रकाशमान |
814 | सनन्द: | सनन्द |
815 | नन्द: | नन्द |
816 | वृष: | वृषभानु |
817 | वल्लवेश: | गोपेश्वर |
818 | सुदामा | ‘श्रीदामा’ नामक गोप |
819 | अर्जुन: | अर्जुन गोप |
820 | सौबल: | सुबल |
821 | सकृष्ण: स्तोक: | स्तोककृष्ण |
822 | अंकुश: | अंकुश |
823 | सद्विशालर्षभाख्य: | विशाल और ऋषभ नामक दो सखाओं वाले |
824 | सुतेजस्विक: | श्रेष्ठ तेजस्वी |
825 | कृष्णमित्रो वरूथ: | श्रीकृष्ण के सखा वरूथ |
826 | कुशेश: | कुशेश्वर |
827 | वनेश: | वनेश्वर |
828 | वृन्दावनेश: | वृन्दावनेश्वर |
829 | माथुरेशाधिप: | मथुरामण्डल के राजाधिराज |
830 | गोकुलेश: | गोकुल के स्वामी |
831 | सदा गोगण: | सदा गौओं के समुदाय के साथ रहने वाले |
832 | गोपति: | गोस्वामी |
833 | गोपिकाकेश: | गोपांगनावल्लभ |
834 | गोवर्धन: | गौओं की वृद्धि करने वाले; गिरिराज गोवर्धन अथवा नामधारी गोप |
835 | गोपति: | गौओं के पालक |
836 | कन्यकेश: | गोपकिशोरियों के प्राणवल्लभ |
837 | अनादि: | जिनका कोई आदिकरण नहीं तथा जो सबके आदि हैं वे |
838 | आत्मा | अन्तर्यामी परमात्मा |
839 | हरि: | श्यामवर्ण श्रीकृष्ण |
840 | पर: पुरुष: | परम पुरुष |
841 | निर्गुण: | प्राकृत गुणों से अतीत |
842 | ज्योतिरूप: | ज्योतिर्मय विग्रहवाले |
843 | निरीह: | चेष्टा या कामना से रहित |
844 | सदा निर्विकार: | सतत विकारशून्य |
845 | प्रपंचात्पर: | सकल दृश्य-प्रपंच से परे विराजमान |
846 | ससत्य: | सत्ययुक्त अथवा सत्या-सत्यभामा से संयुक्त |
847 | पूर्ण: | परिपूर्ण |
848 | परेश: | परमेश्वर |
849 | सूक्ष्म: | सूक्ष्मस्वरूप |
850 | द्वारकायां नृपेण अश्वमेधस्य कर्ता | द्वारका में राजा उग्रसेन के द्वारा अश्वमेध यज्ञ का अनुष्ठान करने वाले |
851 | अपि पौत्रेण भूभारहर्ता | पुत्र एवं पौत्र के सहयोग से भूमिका भार उतारने वाले |
852 | पुन: श्रीव्रजे राधया रासरंगस्य कर्ता हरि: | पुन: श्रीव्रज में श्रीराधिका के साथ रास-रंग करने वाले श्रीहरि |
853 | गोपिकानां च भर्ता | श्रीराधा तथा अन्य गोपकिशोरियों के पति |
854 | सदैक: | सदा एकमात्र अद्वितीय |
855 | अनेक: | अनेक रूपों में प्रकट |
856 | प्रभापूरितांग: | प्रकाशपूर्ण अंग वाले |
857 | योगमायाकार: | योगमाया के उद्भावक |
858 | कालजित् | कालविजयी |
859 | सुदृष्टि: | उत्तम दृष्टि वाले |
860 | महत्तत्त्वरूप: | महत्तत्त्स्वरूप |
861 | प्रजात: | उत्कृष्ट अवतारधारी |
862 | कूटस्थ: | कूटस्थ (निर्विकार) |
863 | आद्यांकुर: | विश्ववृक्ष के प्रथम अंकुर, ब्रह्मा |
864 | वृक्षरूप: | विश्ववृक्षरूप |
865 | विकारस्थित: | विकारों (कार्यों) में भी कारणरूप से विद्यमान |
866 | वैकारिकस्तैजस्तामसक्ष्च अहंकार: | वैकारिक, तेजस और तामस (अथवा सात्विक, राजस, तामस) त्रिविध अहंकाररूप |
867 | नभ: | आकाशस्वरूप |
868 | दिक् | दिशास्वरूप |
869 | समीर: | वायुरूप |
870 | सूर्य: | सूर्यस्वरूप |
871 | प्रचेतोश्र्विवन्हि: | वरुण अश्विनीकुमार एवं अग्निस्वरूप |
872 | शक्र: | इन्द्र |
873 | उपेन्द्र: | भगवान् वामन |
874 | मित्र: | मित्रदेवता |
875 | श्रुति: | श्रवणेन्द्रिय |
876 | त्वक् | त्वगिन्द्रिय |
877 | दृक् | नेत्रेन्द्रिय |
878 | घ्राण: | नासिकेन्द्रिय |
879 | जिह्वा | रसनेन्द्रिय |
880 | गिर: | वागिन्द्रिय |
881 | भुजा | हस्तस्वरूप |
882 | मेढरक: | जननेन्द्रियरूप |
883 | पायु: | ‘पायु’ नामक कर्मेन्द्रिय (गुदा) रूप |
884 | गघ्रि: | ‘चरण’ नामक कमेन्द्रियरूप |
885 | सचेष्ट: | चेष्टाशील |
886 | धरा | पृथ्वी |
887 | व्योम | आकाश |
888 | वा: | जल |
889 | मारुत: | वायु |
890 | तेज: | अग्नि (पंचभूतस्वरूप) |
891 | रूपम् | रूप |
892 | रस: | रस |
893 | गन्ध: | गन्ध |
894 | शब्द: | शब्द |
895 | स्पर्श: | स्पर्श-विषयरूप |
896 | सचित्त: | चित्तयुक्त |
897 | बुद्धि: | बुद्धि |
898 | विराट् | विराट् |
899 | कालरूप: | कालस्वरूप |
900 | वासुदेव: | सर्वव्यापी भगवान |
901 | जगत्कृत् | संसार के स्त्रष्टा |
902 | अण्डेशयान: | ब्रह्माण्ड के गर्भ में शयन करने वाले ब्रह्माजी |
903 | सशेष: | शेष के साथ रहने वाले (अर्थात् शेष शय्याशायी) |
904 | सहस्त्रस्वरूप: | सहसहस्त्रों स्वरूप धारण करने वालेस्त्रों स्वरूप धारण करने वाले |
905 | रमानाथ: | लक्ष्मीपति |
906 | आद्योवतार: | ब्रह्मारूप में जिनका प्रथम बार अवतार हुआ, वे श्रीहरि |
907 | सदा सर्गकृत् | विधाता के रूप में सदा सृष्टि करने वाले |
908 | पद्मज: | दिव्य कमल से उत्पन्न ब्रह्मा |
909 | कर्मकर्ता | निरन्तर कर्म करने वाले |
910 | नाभिपद्मोद्भव: | नारायण के नाभिकमल से प्रकट ब्रह्मा |
911 | दिव्यवर्ण: | दिव्य कान्ति से सम्पन्न |
912 | कवि: | त्रिकालदर्शी अथवा विश्वरूप काव्य के निर्माता आदि कवि |
913 | लोककृत् | जगत्स्त्रष्टा |
914 | कालकृत् | काल के निर्माता |
915 | सूर्यरूप: | सूर्यस्वरूप |
916 | अनिमेष: | निमेषरहित |
917 | अभव: | जन्मरहित |
918 | वत्सरान्त: | संवत्सर के लयस्थान |
919 | महीयान् | महान् से भी अत्यन्त महान् |
920 | तिथि: | तिथिस्वरूव |
921 | वार: | दिन |
922 | नक्षत्रम् | नक्षत्र |
923 | योग: | योग |
924 | लग्न: | लग्नस्वरूप |
925 | मास: | मासस्वरूप |
926 | घटी | अर्धमुहूर्तरूप |
927 | क्षण: | क्षणरूप |
928 | काष्ठिका: | काष्ठा |
929 | मुहूर्त: | दो घड़ी का समय |
930 | याम: | प्रहर |
931 | ग्रहा: | ग्रहस्वरूप |
932 | यामिनी | रात्रिरूप |
933 | दिनम् | दिनरूप |
934 | ऋक्षमालागत: | नक्षत्रपंक्तियों में गमन करने वाले ग्रहरूप |
935 | देवपुत्र: | वसुदेवनन्दन |
936 | कृत: | सत्ययुगरूप |
937 | त्रेयता: | त्रेता |
938 | द्वापर: | द्वापररूप |
939 | असौकलि: | यह कलियुग |
940 | युगानां सहस्त्रम् | सहस्त्रचतुर्युग (ब्रह्माजी का एक दिन) |
941 | मन्वन्तरम् | मन्वन्तरकाल |
942 | लय: | संहाररूप |
943 | पालनम् | पालनकर्मस्वरूप |
944 | सत्कृति: | उत्तम सृष्टिरूप |
945 | परार्द्धम् | परार्द्धकालरूप |
946 | सदोत्पत्तिकृत् | सदा सृष्टि करने वाले |
947 | द्वयक्षर: ब्रह्मरूप: | दो अक्षर वाला ‘कृष्ण’ नामक ब्रह्मास्वरूप |
948 | रुद्रसर्ग: | रुद्रसर्ग |
949 | कौमारसर्ग: | कौमारसर्ग |
950 | मुने: सर्गकृत् | मुनिसर्ग के कर्ता |
951 | देवकृत् | देवसर्ग के रचयिता |
952 | प्राकृत: | प्राकृतसर्गरूपी |
953 | श्रुति: | वेद |
954 | स्मृति: | धर्मशास्त्र |
955 | स्तात्रम् | स्तुति |
956 | पुराणम् | पुराण |
957 | धनुर्वेद: | धनुर्वेद |
958 | इज्या | यज्ञ |
959 | गान्धर्ववेद: | गान्धर्ववेद (संगीतशास्त्र) |
960 | विधाता | ब्रह्मा |
961 | नारायण: | विष्णु |
962 | सनत्कुमार: | सनत्कुमार आदि |
963 | वराह: | वराहावतार |
964 | धर्मपुत्र: | धर्म के पुत्र नर-नारायण आदि |
965 | मुनि: कर्दमस्यात्मज: | कर्दमकुमार कपिल मुनि |
966 | सयज्ञो दत्त: | यज्ञस्वरूप और दत्तात्रेय |
967 | अमरो नाभिज: | अविनाशी ऋषभदेव |
968 | श्रीपृथु: | श्रीमान् राजा पृथु |
969 | सुमत्स्य: | सुन्दर मस्त्यावतार |
970 | कूर्म: | कच्छपावतार |
971 | धन्वन्तरि: | धन्वन्तरि-अवतार |
972 | मोहिनी | मोहिनी नारी का अवतार |
973 | प्रतापी नारसिंह: | प्रतापी नृसिंहावतार |
974 | द्विजोवामन: | ब्राह्मणजातीय वामनावतार |
975 | रेणुकापुत्ररूप: | परशुरामरूप |
976 | श्रुतिस्तोत्रकर्ता मुनि: व्यासदेव: | वेदों के विभाजक तथा स्तोत्र आदि के निर्माता मुनिवर व्यासदेव |
977 | धनुर्वेदभाग् रामचन्द्रावतार: | धनुर्वेद के ज्ञाता श्रीरामचन्द्रावतार |
978 | सीतापति: | जनकनन्दिनी सीता के पति |
979 | भारहृत् | भूभार हरण करने वाले |
980 | रावणारि: | रावण के शत्रु |
981 | नृप: सेतुकृत् | समुद्र पर पुल बांधने वाले नरेश |
982 | वानरेन्द्रप्रहारी | वानरराज (बालि) को मारने वाले |
983 | महायज्ञकृत् | महान् अश्वमेध यज्ञ करने वाले श्रीराम |
984 | प्रचण्ड: राघवेन्द्र: | प्रचण्ड पराक्रमी रघुनाथजी |
985 | बल: कृष्णचन्द्र: | बलराम सहित साक्षात् भगवान श्रीकृष्ण |
986 | कल्कि: | ‘कल्कि’ नामक अवतार |
987 | प्रसिद्धो बुद्ध: | प्रसिद्ध बुद्धावतार |
988 | हंस: | हंसावतार |
989 | अश्व: | हयग्रीवावतार |
990 | ऋषीन्द्रोजित: | ऋषिप्रवर पुलहपुत्र अजित |
991 | देववैकुण्ठनाथ: | देवलोक तथा वैकुण्ठलोक के अधिपति |
992 | अमूर्ति: | निराकार |
993 | मन्वन्तरस्यावतार: | मन्वन्तरावतार |
994 | गजोद्धारण: | गज और ग्राह के युद्ध में हाथी को उबारने वाले हरि-अवतार |
995 | ब्रह्मापुत्र: श्रीमनु: | ब्रह्माजी के पुत्र श्रीस्वायम्भुव मनु |
996 | दानशील: | दानशील |
997 | दुष्यन्तजो नृपेन्द्र: | दुष्यन्तकुमार महाराज भरत |
998 | संदृष्ट: श्रुत: भूत: एवं भविष्यत् भवत् | दृष्ट, श्रुत, भूत, भविष्यत् एवं वर्तमानस्वरूप |
999 | स्थावरो जंगम: | स्थावरजंगमरूप |
1000 | अल्पं च महत् | अल्प और महान |